“Aeneas, whom the gods had called to lead the Trojans to their destined land, held sacred the commands of the gods.”
– Virgil, The Aeneid, quyển I, 318–319
“Aeneas, người mà các vị thần ấn định dẫn dắt người Troy đến vùng đất hứa, đã tôn trọng mệnh lệnh của thần linh.”
Aeneas (tiếng Hy Lạp cổ đại: Αἰνείας, phiên âm: Aineíās) là một anh hùng người Troy, con trai của hoàng tử Troy Anchises và Aphrodite (nữ thần Venus trong thần thoại La Mã). Cha của ông chính là người anh họ của vua Priam thành Troy (cả hai đều là cháu nội của Ilus, người sáng lập ra Troy), nên Aeneas dĩ nhiên là người anh họ của các con vua Priam (như với Hector và Paris). Aeneas là một nhân vật phụ trong thần thoại Hy Lạp và chỉ được nhắc đến trong sử thi Iliad của Homer. Aeneas được miêu tả đầy đủ hơn trong thần thoại La Mã, đặc biệt là trong tác phẩm Aeneid của Virgil, nơi ông được coi là tổ tiên của Romulus và Remus, bộ đôi sáng lập nên Rome. Aeneas là vị anh hùng đầu tiên của Rome. Snorri Sturluson nhận định ông giống vị thần Norse Víðarr của tộc Æsir.
| Aeneas | |
 |
|
| Tên gọi khác | Aineías, Praised, Anchisiades, Magnanimum, Magnus, Heros, Bonus |
| Liên kết | La Mã |
| Thể chất | |
| Chủng loài | Á thần |
| Giới tính | Nam |
| Phả hệ | |
| Cha mẹ | Anchises, Venus (Aphrodite) |
| Bạn đời | Creusa, Dido, Lavinia |
| Con cái | Ascanius, Silvius |
Ngoại hình
Biệt danh của Aeneas thường xuất hiện trong tác phẩm của Virgil và các tác giả La Mã khác là “pius”, một thuật ngữ thể hiện lòng tôn kính đối với các vị thần và trách nhiệm đối với gia đình. Tuy nhiên, có một cuộc tranh luận học thuật lớn về mức độ mà biệt danh này thực sự phản ánh trong bài thơ, và việc Virgil sử dụng nó để mỉa mai hay không.
Trong Aeneid, Aeneas được khắc họa là mạnh mẽ và điển trai, nhưng không có mô tả cụ thể về màu tóc hay làn da. Vào thời kỳ cổ đại muộn, nhiều nguồn sử liệu mô tả chi tiết hơn về ngoại hình. De excidio Troiae của Dares Phrygius miêu tả Aeneas là “tóc đỏ, vạm vỡ, có tài hùng biện, lịch sự, thận trọng, hiếu thảo và quyến rũ. Đôi mắt của ông đen và lấp lánh.” Cũng có một mô tả ngắn gọn về ngoại hình trong Chronographia của John Malalas thế kỷ 6: “Aeneas: thấp, béo, khuôn ngực to, mạnh mẽ, làn da hồng hào, mặt rộng, mũi đẹp, làn da sáng, hói ở trán, có bộ râu đẹp, mắt xám.”
Thần thoại Hy Lạp
Sự ra đời
Nguồn gốc của Aeneas được kể trong Homeric Hymn to Aphrodite, một trong những thánh ca Homeric quan trọng. Câu chuyện bắt đầu từ việc Aphrodite đã khiến thần Zeus tối cao phải lòng một người phụ nữ trần thế. Để trả đũa, Zeus quyết định gieo vào trái tim Aphrodite hạt mầm đam mê với hoàng tử trần gian Anchises, người lúc đó đang chăn gia súc trên những ngọn đồi gần núi Ida. Khi Aphrodite nhìn thấy ông, bà ngay lập tức say đắm. Bà trang điểm lộng lẫy như một cô dâu và xuất hiện trước mặt ông. Anchises bị choáng ngợp trước vẻ đẹp xuất chúng, tin rằng bà chính là một vị thần. Aphrodite liền phủ nhận và nói mình là một công chúa vùng Phrygia.
Sau khi thân mật, Aphrodite tiết lộ danh tính thật. Anchises vô cùng lo sợ về những gì sẽ xảy đến khi dám gần gũi thần thánh. Aphrodite an ủi rằng ông sẽ được bảo vệ và bà sẽ sinh cho ông một đứa con trai, đặt tên là Aeneas. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo ông không bao giờ được tiết lộ với bất kỳ ai việc đã chung chạ với một vị thần. Khi Aeneas ra đời, Aphrodite giao ông cho các nàng tiên trên núi Ida, dặn họ nuôi dưỡng ông cho đến năm ông tròn năm tuổi, sẽ giao lại cho Anchises.
Theo một số nguồn ít phổ biến, sau này Anchises lỡ dại khoe khoang về cuộc gặp gỡ với Aphrodite. Kết quả là ông bị Zeus đánh trúng chân bằng một tia sét khiến chân bị tàn phế. Chính vì thế, lúc thành Troy sụp đổ, Aeneas phải cõng ông ra khỏi đống tro tàn.
Cuộc chiến thành Troy
Aeneas vốn chỉ là nhân vật phụ trong tác phẩm Iliad nhưng ông được các vị thần cứu hai lần khỏi cái chết, như thể để chuẩn bị cho một sứ mệnh cao cả hơn. Dù vậy, ông vẫn là một chiến binh đáng kính. Do bất mãn với Priam vì không được nhận phần thưởng xứng đáng cho những chiến công, Aeneas không tham gia trận chiến giai đoạn đầu. Sau này, theo lời thúc giục của Deiphobus, con vua Priam, ông lãnh đạo cuộc tấn công Idomeneus, chiến binh Hy Lạp và vua đảo Crete, để giành lại thi thể của em rể Alcathous.
Aeneas là thủ lĩnh của lực lượng đồng minh Dardanian của người Troy, đồng thời là trợ thủ đắc lực của Hector, người được định sẵn thừa kế ngai vàng của vua Priam.
Nữ thần Aphrodite thường xuyên hỗ trợ ông trên chiến trường. Aeneas cũng được thần mặt trời Apollo ưu ái. Cả hai vị thần đã nhiều lần giải cứu Aeneas khỏi các cuộc đối đầu nguy hiểm với Diomedes xứ Argos, người từng suýt giết chết ông. Họ còn đưa ông đến thành trì Pergamos để chữa trị vết thương. Ngay cả thần biển Poseidon, tuy đứng về phía người Hy Lạp, cũng ra tay giúp đỡ Aeneas khi ông bị Achilles tấn công dữ dội. Poseidon giải thích rằng, mặc dù Aeneas thuộc bên họ hàng của hoàng tộc, ông vẫn được ấn định trở thành vua của Troy.
Bruce Louden, học giả người Mỹ nổi tiếng, nhận định rằng Aeneas là một hình mẫu điển hình cho nhân vật duy nhất (hoặc gia đình duy nhất) có đạo đức cao cả được cứu thoát khỏi sự hủy diệt chung, tương tự các hình mẫu trong nhiều nền văn hóa khác như Utnapishtim, Baucis, Philemon, Noah và Lot.
Pseudo-Apollodorus trong tác phẩm Bibliotheca lý giải:
“… the Greeks [spared] him alone, on account of his piety.”
“… người Hy Lạp đã [tha mạng] cho anh ta, vì lòng mộ đạo của anh.”
Thần thoại La Mã
Tiếp nối sự kiện ở thành Troy, câu chuyện về Aeneas được các tác giả La Mã cổ đại mở rộng. Một nguồn tài liệu có tầm ảnh hưởng lớn là sự thành lập thành phố Rome trong tác phẩm Origines của Cato the Elder. Truyền thuyết về Aeneas đã rất phổ biến vào thời Virgil (thế kỷ 1 TCN) và xuất hiện trong nhiều tác phẩm lịch sử khác nhau, bao gồm Roman Antiquities (Cổ vật La Mã) của nhà sử học Hy Lạp Dionysius xứ Halicarnassus (dựa vào tác phẩm của Marcus Terentius Varro), Ab Urbe Condita (Từ khi Thành Rome được lập) của Livy (có thể dựa trên tác phẩm của Quintus Fabius Pictor, hoạt động vào khoảng năm 200 TCN), và tác phẩm của Gnaeus Pompeius Trogus (hiện chỉ còn tồn tại trong phần tóm tắt do Justin biên soạn).
Chạy trốn khỏi thành phố
Khi chiến tranh leo thang căng thẳng, Aeneas bỗng nhớ đến cha, vợ và con mình. Ông vội vã trở về và muốn cả nhà rời đi. Cha của ông, Anchises, ban đầu từ chối và quyết định chết trong đống đổ nát của thành Troy. Không thể nhẫn tâm bỏ rơi cha, Aeneas quyết quay lại và sẽ tử nạn trong trận đánh. Tuy nhiên, Jupiter phái một vì sao xuất hiện trên đầu con trai của Aeneas, Ascanius, rồi một vì sao khác chỉ dẫn con đường dẫn lên núi Ida phía sau thành phố. Nhận ra đó là dấu hiệu thần thánh, Anchises đồng ý đi theo. Người anh hùng cõng cha mình trên vai, dẫn vợ và con vội vã chạy về phía cổng thành gần nhất dẫn lên núi. Ông khuyên những người trong gia đình và bạn bè còn sống sót hãy đi các con đường khác nhau để đảm bảo tính mạng và hẹn gặp lại ở chân núi.
Vừa mới đến cổng thành, vẫn đang bế cha trên vai, Aeneas nhận ra Creusa, vợ mình, đã biến mất. Cô đi theo sau, nhưng có lẽ trong không khí hỗn loạn, cô đã lạc mất họ. Hoảng hốt, Aeneas bỏ lại những người bạn đồng hành và chạy ngược vào thành Troy, lần theo dấu vết đã đi qua các con phố. Ông không bao giờ tìm thấy vợ mình, nhưng lại gặp được linh hồn của cô giữa những ngôi nhà của người Troy. Creusa an ủi Aeneas, nói rằng cái chết của cô chắc là ý trời và người anh hùng phải tiếp tục cuộc hành trình cho một số phận vĩ đại hơn đang chờ đón ông và con trai của họ, Ascanius. Đôi mắt ngấn lệ, Aeneas quay lại nơi tập hợp trên núi. Aeneas phát hiện ra một số lượng lớn người tị nạn đã tập trung, sẵn sàng cùng ông sống cuộc sống lưu vong, tìm kiếm vùng đất mới.
Lênh đênh giữa biển
The Aeneid, bao gồm 12 quyển, kể về huyền thoại sáng lập Lavinium, giải thích rằng Aeneas là một trong số ít người Troy không bị giết hoặc bắt làm nô lệ sau chiến tranh. Sau khi trốn thoát nhờ sự giúp đỡ của thần linh, Aeneas tập hợp một nhóm người, gọi chung là Aeneads, cùng nhau di cư đến Ý và trở thành tổ tiên của người La Mã. Nhóm Aeneads bao gồm: người thổi kèn của Aeneas Misenus, cha của Aeneas Anchises, bạn thân của Aeneas Achates, các đồng đội trung thành Sergestus và Acmon, thầy thuốc Iapyx, người cầm lái Palinurus và con trai của Aeneas Ascanius (cũng được gọi là Iulus, Julus, hoặc Ascanius Julius). Aeneas cũng mang theo Lares và Penates, những bức tượng của các vị thần bảo hộ gia đình của Troy, để bảo tồn văn hóa và tín ngưỡng của tổ tiên.
Mặc dù được thần linh chỉ bảo Ý vô cùng an toàn, họ thực sự không biết vùng đó nằm ở đâu. Họ dừng chân ở rất nhiều nơi, gặp vô số thử thách khó nhằn như chiến đấu với các Harpies, sinh vật nửa người nửa chim hung tợn ở đảo Strophades. Những con quái thú này tấn công, làm ô uế thức ăn của đoàn thủy thủ và thậm chí một trong các Harpies, Celaeno, còn nguyền rủa họ sẽ không thể có bữa ăn ngon, phải gặp “fames” (sự đói khát) cho đến khi đến được vùng đất định mệnh.
Cái chết của Anchises
Trên đường đến Buthrotum ở phía tây nam khu vực Albania ngày nay, Aeneas gặp góa phụ Andromache, vợ của Hector, và Helenus, con trai của Priam. Từ Helenus, Aeneas một lần nữa nhận được lời tiên tri kêu gọi ông tìm đến Ý. Khi tiếp tục hành trình tới Sicily, họ chạm trán quái vật biển Charybdis khiến tàu bị đẩy ra khỏi vùng nước an toàn. Tình cờ, họ đặt chân lên hòn đảo của Cyclops, nơi trước đó Odysseus từng ghé qua. Tại đây, họ gặp Achaemenides, một người Hy Lạp trong đoàn thủy thủ của Odysseus, bị bỏ lại trên đảo do sơ suất của đồng đội. Anh ta cầu xin được giải cứu khỏi hòn đảo kinh hoàng và Aeneas động lồng trắc ẩn. Họ nhanh chóng đưa anh ta lên thuyền và rời khỏi đây, vừa kịp thoát khỏi sự truy đuổi của gã Cyclops khổng lồ Polyphemus.
Họ cập cảng ở Drepanum ở phía tây Sicily, nhưng bi kịch một lần nữa ập đến với Aeneas. Cha ông, Anchises, ra đi yên bình trong giấc ngủ. Dù rất đau buồn, Aeneas vẫn phải tiếp tục hành trình lang thang đến Ý.
Nữ hoàng của Carthage
Sau tang lễ của cha, Aeneas lên đường và gặp ngay một cơn bão ngắn dữ dội đẩy họ dạt đến Carthage, thành phố cổ ở bờ biển phía bắc quốc gia Tunisia ngày nay. Nữ hoàng Dido của nơi đây thương xót những người Troy gặp nạn nên ra lệnh chuẩn bị một bữa tiệc linh đình và cho họ tá túc. Trước đó, Dido đã mất người chồng và cũng là tình yêu đích thực của mình, Sychaeus, khiến bà không còn hứng thú với bất kỳ người đàn ông nào. Tuy nhiên, nữ thần Venus vì lo sợ sự căm thù của Juno dành cho người Troy sẽ nhắm đến con trai mình Aeneas nên phái Cupid đến điều khiển trái tim Dido theo ý muốn, bảo vệ ông.
Cupid, trong hình dạng của Ascanius, con trai Aeneas, ngồi lên đầu gối của Dido và thực hiện phép thuật, ngay khi Aeneas đứng trước bữa tiệc kể câu chuyện về sự sụp đổ của thành Troy và những cuộc phiêu lưu. Đến lúc ông kết thúc câu chuyện, trái tim của Dido đã hoàn toàn say đắm.
Ngày hôm sau, Dido dẫn Aeneas đi săn bắn ở vùng đồng quê Carthage và vô tình dính phải cơn mưa lớn do các nữ thần tạo ra. Cả hai trú ẩn trong một hang động và trở thành tình nhân của nhau. Aeneas cùng những người đồng hành đã ở lại Carthage hơn một năm, giúp đỡ xây dựng thành phố mới này. Tuy nhiên, thần Jupiter phái Mercury đến nhắc nhở vị anh hùng về định mệnh vĩ đại, rằng ông phải tiếp tục hành trình đến Ý. Ông lặng lẽ rời đi cùng đoàn người của mình trong đêm.
Quá đau khổ, Dido tự sát bằng thanh gươm của Aeneas trên một giàn thiêu được chuẩn bị sẵn. Khi trút hơi thở cuối cùng, bà tiên đoán về mối hận thù vĩnh viễn giữa hai dân tộc, ám chỉ đến cuộc xung đột lâu dài giữa Rome và Carthage.
Trở về Sicily
Aeneas tiếp tục hành trình, quay đầu về Sicily, nơi tổ chức các trò chơi tang lễ để vinh danh người cha. Sau đó, họ lên đường và cập bến tại bờ biển phía tây của Ý. Một lần nữa, Juno lại can thiệp phá hoại Aeneas bằng cách thuyết phục những người phụ nữ Troy, vốn đã chán nản vì lênh đênh trên biển quá lâu, đốt cháy tàu thuyền.
Trước lời cầu nguyện khẩn thiết của Aeneas, thần Jupiter tạo một trận mưa lớn dữ dội, dập tắt ngọn lửa và cứu hạm đội. Ngay sau đó, Aeneas có một giấc mơ kỳ lạ về người cha đã khuất. Anchises động viên ông tiếp tục hành trình cao cả này và chỉ dẫn ông đến viếng thăm Địa phủ.
Họ đến Cumae, nằm ở vùng Campania, miền nam Italy ngày nay. Theo sự chỉ dẫn của nữ thần tiên tri Sibyl Cumaean, Aeneas tìm được đường xuống Âm phủ. Tại đây, ông gặp gỡ nhiều linh hồn của những người đã mất trên hành trình, trong đó có cả Dido. Hồn ma của Dido từ chối nói chuyện và thậm chí không thèm nhìn ông. Trên cánh đồng chiến binh, họ gặp lại những người bạn đã hy sinh trong cuộc chiến thành Troy và cả các vị anh hùng Hy Lạp đã khuất. Cuối cùng, Aeneas tìm thấy người cha của mình. Anchises dẫn ông đi xem những linh hồn đang chuẩn bị quay lại thế giới và chỉ cho ông thấy dòng dõi hậu duệ, từ Romulus, Caesar đến Augustus, mang đến vinh quang của Rome trong tương lai.
Tại Latium
Trở về từ Thế giới ngầm với ý chí sắt thép hơn, Aeneas tiếp tục hành trình đến Ý, cập bến ở Latium. Vua Latinus của người Latins nhận được điềm báo ông phải gả con gái mình cho Aeneas, thay vì cho vị hôn phu đã định trước đó, Turnus người Rutuli. Latinus rất vui sướng vì bản thân ông cũng mong muốn xây dựng mối quan hệ với người Troy qua cuộc hôn nhân này. Tuy nhiên, vợ của ông, bị kích động bởi cơn thịnh nộ của Juno, đã âm mưu chống lại. Bà khuấy động cơn giận dữ của Turnus tạo nên một cuộc chiến tranh. Juno cũng khiến Ascanius, con trai của Aeneas, vô tình làm một con hươu linh thiêng bị thương trong khi đi săn, tạo thêm sự thù địch giữa các dân tộc.
Con lợn trắng
Lại xảy ra cuộc xung đột, Aeneas vô cùng lo lắng, còn những người Trojan rời khỏi thành phố của người Latins và tị nạn bên bờ sông Tiber. Trong một giấc chiêm bao, Aeneas thấy thần sông Tiber. Vị thần trấn an rằng Ý sẽ là quê hương của người Troy. Thần còn nói với ông vương quốc vĩ đại của họ sẽ bắt đầu từ nơi họ nhìn thấy một con lợn nái trắng có ba mươi con lợn con. Tiber cũng chỉ dẫn Aeneas đi tìm vua Evander của người Tuscans, sắp tới sẽ là đồng minh của họ trong cuộc chiến. Tỉnh dậy, Aeneas làm theo và chèo thuyền dọc sông Tiber. Ông thật sự nhìn thấy con lợn nái trắng như lời tiên tri. Tiến xa hơn một chút, họ tìm thấy người Tuscans, đang thực hiện các nghi lễ mừng chiến công của Hercules. Bị Pallas, con trai vua Evander, khiêu khích, họ liền cập bến và đức vua Evander cùng người dân ra chào đón.
Chuẩn bị cho trận chiến
Sau khi xây dựng tình bạn khắng khiết với người Tuscans, Pallas nhiệt tình đề nghị trở thành đồng minh của Aeneas và lãnh đạo các chiến binh Tuscans. Ông cảm kích nhận lời và hứa với vua Evander sẽ chăm sóc Pallas. Trong khi đó, Venus, mẹ của Aeneas, cũng lo lắng về trận chiến sắp tới. Bà đến gặp chồng mình, thần rèn Vulcan, và cầu xin ông tạo ra những vũ khí mới cho Aeneas. Vulcan đồng ý, và Venus đã trao cho Aeneas những vũ khí này: “Anh lật chúng trong tay, ngắm nhìn chiếc mũ bảo hiểm có lông xù, phun lửa kinh hoàng, thanh kiếm chết chóc, tấm giáp khổng lồ không thể bị phá vỡ làm từ đồng đỏ huyết, như đám mây đen bị ánh sáng mặt trời xuyên thấu và tỏa sáng khắp nơi, theo sau là đôi ủng bóng loáng được chế tác từ thứ hợp kim electrum tinh luyện và vàng, ngọn giáo và tấm khiên tinh xảo không thể tả xiết.”
Cuộc bao vây trại quân Troy
Quân đội Troy và Tuscans tiến về phía Etruria. Juno đã thông báo cho các chiến binh Rutulians của Turnus rằng quân Troy đã rời khỏi khu doanh trại có tường bao quanh. Nhân cơ hội này, Turnus dẫn quân đi vòng quanh và tiến hành bao vây trại quân Troy. Những người Troy bên trong lo sợ cuộc tấn công của quân Rutulians. Nisus và Euryalus, hai chàng trai trẻ của quân Troy, quyết định đi tìm sự trợ giúp. Nhận được lời chúc phúc của Ascanius, họ lẻn ra khỏi trại vào ban đêm và trườn vào trại quân Rutulians. Mặc dù ý định ban đầu là mang tin tức cuộc tấn công tới Aeneas, họ lại bị cuốn vào những suy nghĩ về lòng dũng cảm của một anh hùng. Họ thực hiện một cuộc đột kích bất ngờ vào quân Rutulians đang ngủ. Tuy gây được nhiều tổn thất, quân Rutulians cuối cùng đã tỉnh dậy buộc Nisus và Euryalus phải bỏ chạy.
Nisus gần như đã thoát khỏi, nhưng khi quay đầu lại, anh nhận ra mình lạc mất Euryalus. Anh thấy người bạn của mình bị quân Rutulians, do Volcens chỉ huy, bắt giữ. Nisus lén lút giết hai chiến binh Rutulians mà không bị phát hiện ra. Trong cơn thịnh nộ, Volcens lao tới định giết Euryalus. Hoảng sợ vì sự an nguy của người bạn, Nisus ra mặt lộ diện. Anh nhận toàn bộ trách nhiệm về cuộc đột kích này và cầu xin họ tha mạng cho Euryalus. Tuy nhiên, trước khi Nisus kịp nói xong, Volcens đã đâm một nhát chí mạng vào người Euryalus. Cảm xúc bùng nổ, Nisus lao vào vòng vây quân địch, chém loạn xạ mặc dù bị nhiều vết thương. Cuối cùng, anh cũng tới được gần Volcens và đâm thanh kiếm của mình vào miệng của Volcens. Sau khi trả thù, Nisus ngã quỵ và qua đời trên thân thể người bạn của mình.
Chiến tranh bắt đầu
Sáng hôm sau, Aeneas trở lại trại và phát hiện ra quân đội Rutulians. Trận chiến bắt đầu diễn ra một cách quyết liệt. Aeneas và Pallas giết vô số chiến binh dũng mãnh của quân thù. Turnus bắt đầu chú ý đến Pallas và nói với quân mình rằng hãy để Pallas cho hắn xử lý. Trong một cuộc đấu tay đôi, Turnus giết chết Pallas và hắn lấy chiếc thắt lưng lớn của Pallas làm chiến lợi phẩm. Aeneas đáp lại bằng một cuộc tấn công đầy đau thương, giết nhiều anh hùng của dòng dõi Rutulians trong khi tìm cách giết Turnus. Chỉ có bóng tối mới chấm dứt trận chiến trong ngày. Người Troy và Tuscans than khóc cho Pallas nhưng vẫn phải chuẩn bị cho cuộc đấu tiếp theo.
Vết thương của Aeneas
Khi trận đánh lên đến đỉnh điểm, Camilla, nữ chiến binh người Volsci, và nhiều nữ chiến binh Amazons gia nhập đoàn quân Rutulians. Cô yêu cầu được chỉ huy cánh tiên phong và Turnus đã đồng ý. Camilla chiến đấu vô cùng anh dũng và giết chết rất nhiều người, nhưng cuối cùng đã bị hạ gục bởi một cây lao ném của Arruns, cùng phe Rutuli. Turnus kêu gọi đàm phán, nhưng ngay khi cuôc đàm phán đang diễn ra, một chiến binh Rutulian không rõ danh tính đã phá vỡ lệnh đình chiến và bắn trúng Aeneas bằng một mũi tên. Aeneas bị thương, mang ra khỏi chiến trường. Turnus lập tức tận dụng cơ hội bất ngờ, kích động trận chiến một lần nữa. Vết thương của Aeneas khá nặng nhưng ông liền tỏ thái độ kiên quyết yêu cầu băng bó vết thương để lập tức quay lại chiến trường. Con trai và quân lính của ông bắt đầu lo sợ ông không thể tiếp tục ra chiến trường. Venus kịp thời từ đỉnh Olympus bay xuống, mang theo thảo dược chữa lành có pha trộn ambrosia. Bà xoa lên thương tích của Aeneas, giúp ông phục hồi sức mạnh. Aeneas trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Cuộc đụng độ cuối cùng
Trong trận chiến cuối cùng, cả Aeneas và Turnus đều chiến đấu đầy hùng tráng trên các mặt trận. Khi chứng kiến quá nhiều mất mát và đau thương, Turnus, vốn đã suy sụp, lấy hết can đảm tiến tới gặp Aeneas, kêu lên:
“‘Enough, Rutulians! Put up your weapons, and you too, Latins! Whatever Fortune brings is mine. It is better that I should be the one man who atones for this treaty for all of you, and settles the matter with the sword.’”
“Đủ rồi, quân Rutulians! Hãy hạ vũ khí xuống, và cả người Latins nữa! Dù số phận có mang đến gì, thì đó cũng là của tôi. Tôi nên là người duy nhất chịu trách nhiệm cho hiệp ước này và kết thúc mọi chuyện bằng thanh kiếm.”
Cuộc chiến tay đôi kéo dài căng thẳng, mặc dù kết quả rõ ràng Aeneas vượt trội gấp nhiều lần. Aeneas đã đánh bại được Turnus và suýt nữa còn tha mạng cho hắn ta. Tuy nhiên, thật không may cho Turnus, Aeneas nhìn thấy chiếc thắt lưng của Pallas mà Turnus đeo trên vai như một chiến lợi phẩm. Cơn giận phun trào, Aeneas đâm thanh kiếm vào tim Turnus. Cuối cùng, người Latins đã chiến thắng, mặc dù cái giá phải trả là vua Latinus cũng băng hà. Aeneas sau đó sáng lập thành phố Lavinium, đặt theo tên vợ ông, và thành phố này sau đó sản sinh ra những người sáng lập Rome. Lời tiên tri đã được hoàn tất.
Cái chết và cuộc sống vĩnh hằng
Theo một số nguồn ít phổ biến hơn, sau khi Aeneas qua đời, Venus cầu xin Jupiter giúp con trai bà trở thành bất tử. Jupiter đồng ý và yêu cầu thần sông Numicus thanh tẩy cơ thể Aeneas khỏi tất cả phần tử trần thế. Venus thoa khắp người ông ambrosia và nectar để ông có thể thành vị thần. Aeneas được công nhận là thần Jupiter Indiges. Cũng có thông tin rằng hai anh em sinh đôi Romulus và Remus, những người khai sinh Rome, tuy mồ côi nhưng vẫn thuộc hậu duệ của Aeneas, được tìm thấy khi đang bú sữa từ con sói cái.
