Achilles hay Achilleus (tiếng Hy Lạp cổ: Ἀχιλλεύς, phiên âm: Achilleús) là vị anh hùng trong cuộc chiến thành Troy, chiến binh vĩ đại nhất của quân Hy Lạp. Được biết đến như nhân vật trung tâm tác phẩm Iliad của nhà sử thi cổ đại Homer, Achilles là con trai của Nereid Thetis và vua Peleus xứ Phthia và là một Argonaut nổi tiếng. Achilles lớn lên ở vùng Phthia cùng người bạn thời thơ ấu Patroclus và được dạy dỗ, huấn luyện bởi nhân mã Chiron. Tác phẩm Iliad khắc họa anh như người chỉ huy xuất sắc của bộ tộc Myrmidons huyền thoại.
Chiến công nổi bật nhất của Achilles là giết hoàng tử Hector của xứ Troy ngay trước cổng thành. Dù cái chết của Achilles không được miêu tả trong Iliad, các nguồn tài liệu khác đều cho rằng anh đã trúng mũi tên của Paris gần cuối cuộc chiến và mất mạng. Những câu chuyện sau này (bắt đầu với sử thi Achilleid chưa hoàn thiện của Statius, viết vào thế kỷ 1 SCN) cho biết nữ thần Thetis vốn biết số phận con mình sẽ liên quan đến chiến tranh nên lúc Achilles còn nhỏ, bà đã cầm một gót chân và nhúng toàn bộ cơ thể anh xuống sông Styx, con sông thiêng ở Địa phủ. Nhờ vậy, Achilles trở nên bất khả xâm phạm, duy chỉ phần gót chân không tiếp xúc với dòng nước trở thành điểm yếu duy nhất. Và đây cũng là điểm chí mạng khiến Achilles thất bại dưới tay Paris trong trận chiến ở Troy.
Từ đó, cụm từ “gót Achilles” (Achilles’ heel) trở thành biểu tượng tiêu biểu ám chỉ điểm chí tử có thể dẫn đến sự sụp đổ, đặc biệt ở những người hoặc vật có sức mạnh vượt trội. Gân gót chân trong cơ thể người cũng được đặt theo tên của anh sau huyền thoại này.
Achilles | |
Tên gọi khác | Achilleus, Pyrrha |
Thể chất | |
Chủng loài | Á thần |
Giới tính | Nam |
Phả hệ | |
Cha mẹ | Peleus và Thetis |
Anh chị em | Polymele |
Bạn đời | Deidamia, Briseis |
Con cái | Neoptolemus, Oneiros |
Ngoại hình
Achilles được khắc họa là người đàn ông Hy Lạp đẹp trai nhất vào thời điểm Cuộc chiến thành Troy diễn ra, có khuôn ngực nở nang, bờ vai rộng, cơ thể cường tráng, tay chân gân guốc khỏe mạnh cùng mái tóc vàng óng ánh, mềm mại và tuyệt đẹp.
Tính cách
Achilles sở hữu ý chí mạnh mẽ phi thường và lòng dũng cảm bất khuất. Anh nổi tiếng với việc đối mặt mọi thử thách mà không hề nao núng, cho dù bản thân lâm vào hiểm nguy. Ngay từ khi mới chào đời, Achilles đã được Dodekatheon (mười hai vị thần Olympus) ban cho một phước lành mạnh mẽ đến mức thần Apollo không thể làm gì khi anh phá hủy một bức tượng của ông.
Achilles là một chiến binh có danh dự và sự cao quý bậc nhất, đến mức Hector, kẻ thù của anh, còn phải nể trọng và khiếp sợ. Tuy nhiên, bản chất Achilles lại đôi phần kiêu ngạo và tự mãn. Nhưng người đời lại xem điều đó là hợp lý vì sức mạnh vượt trội của Achilles ít ai sánh kịp.
Những ai may mắn chiếm được thiện cảm và có cơ hội tiếp xúc với Achilles sẽ thấy anh là một người bạn trung thành và người cố vấn khôn ngoan. Ngược lại, những kẻ làm anh tức giận sẽ phải đối mặt với một trong những sát thủ nguy hiểm nhất trong lịch sử. Dù không hay thể hiện tình cảm ra ngoài, Achilles luôn để tâm đến những người mà anh coi là bạn bè. Trong cuộc chiến thành Troy, anh thường bày tỏ sự tôn trọng và khích lệ đồng đội chiến đấu, đặc biệt là những người bị ép buộc tham gia trận đánh này.
Khi bị khiêu khích, sức mạnh của Achilles gia tăng một cách đáng nể. Những kẻ chọc tức anh hiếm khi sống sót, và nếu có, họ sẽ chứng kiến một phiên bản Achilles lạnh lùng và vô cảm, với khiếu châm biếm tàn nhẫn và khả năng vượt trội hơn bao giờ hết.
Achilles tỏ ra thiếu tôn trọng nhất trong suốt trận chiến ở thành Troy. Anh vô cùng điềm tĩnh và sáng suốt khi đối mặt với những kẻ thách thức, nhưng lại vô cùng kiêu căng khi chiến đấu với những tên yếu thế, thường xuyên tấn công họ cả về thể chất lẫn lời nói. Tuy nhiên, ngay cả những lúc tồi tệ nhất, anh vẫn duy trì một phẩm giá nhất định đối với những người anh tôn trọng, dù họ có làm sai với anh. Rất ít người thực sự giành được sự tôn trọng nhất định từ Achilles. Những người đó bao gồm vị vua Odysseus xứ Ithaca, bạn thân thiết Patroclus, vua Priam thành Troy và đối thủ mạnh nhất – Hector.
Khi yêu Briseis, mặc dù biết cô là tù binh chiến tranh, Achilles vẫn trân trọng và thể hiện khía cạnh dịu dàng, ân cần quan tâm. Achilles sẵn sàng giết người chỉ để bảo vệ Briseis, và chỉ duy Briseis, ngoài mẹ anh, có thể làm dịu cơn thịnh nộ đang bùng phát của anh bằng một câu nói. Điều này cho thấy rõ mối quan hệ yêu đương khắng khít giữa hai người.
Sức mạnh và quyền năng
- Bất khả chiến bại: Bị ám ảnh bởi lời tiên tri con trai sẽ chết trẻ do chiến tranh, nữ thần biển Thetis – mẹ Achilles đã nhúng anh xuống sông Styx ở dưới Âm phủ khi anh mới được sinh ra. Điều này giúp Achilles hoàn toàn miễn nhiễm với mọi loại vũ khí thông thường, thân thể mình đồng da sắt nhưng chỉ duy gót chân trái là da dẻ phàm nhân do nữ thần đã nắm chỗ này nhằm tránh việc anh chết đuối dưới sông Styx.
Thần thoại
Sự ra đời và thời thơ ấu
Câu chuyện bắt đầu từ việc Zeus và Poseidon tranh giành nhau để có được trái tim nữ thần biển Thetis xinh đẹp. Chính lúc này, Titan Prometheus đưa ra một lời tiên tri rằng Thetis sẽ sinh ra cho vị thần nào có được bà một người con trai vượt trội hơn cả cha mình. Nghe được sấm truyền, cả hai vị thần đều sợ hãi và từ bỏ ý định, thay vào đó, thần Zeus gả bà cho vua Peleus. Từ cuộc hôn nhân này, một trong những người anh hùng vĩ đại nhất đã ra đời, đó là vị bán thần Achilles.
Từ khi mới lọt lòng, Achilles đã bị Thetis nhúng xuống sông Styx với hy vọng giúp anh trở nên bất tử. Đúng là sau đó cơ thể Achilles bất bại trước mọi vũ khí, nhưng do trong quá trình nữ thần phải nắm giữ gót chân trái của anh, bộ phận này không bị dính nước và được bảo vệ nên nó trở thành điểm yếu duy nhất. Sau đó, Thetis tiên đoán hai con đường cho Achilles chọn: sống một cuộc đời dài nhưng tầm thường và bị lãng quên, hoặc sống một cuộc đời ngắn ngủi nhưng vinh quang và được nhớ mãi trong nhiều thế kỷ. Achilles liền chọn con đường sau và được cha gửi đến chỗ Nhân Mã Chiron để huấn luyện và dạy dỗ. Chính tại đây, anh đã làm quen và gắn bó thân thiết với người bạn học Patroclus.
Ẩn mình tại Skyros
Dù tôn trọng mong muốn của Achilles, cha mẹ anh vẫn không muốn con trai sẽ chết trẻ. Họ cải trang Achilles thành một cô gái và giấu anh trong cung điện của vua Lycomedes ở đảo Skyros, giữa những cô công chúa với tên gọi “Pyrrha”. Trong thời gian đó, Achilles có quan hệ tình cảm với Deidamia, một trong những người con gái của Lycomedes, và hai người có với nhau một người con trai tên là Neoptolemus.
Sau đó, gần khu vực Achilles ở xuất hiện một người lạ mặt rao bán trang sức và quần áo phụ nữ. Achilles cảm thấy tò mò và quyết định đến xem thử liệu có món đồ nào mình muốn mua không. Điều bất ngờ là giữa đống hàng lại có một chiếc khiên và một cây giáo khiến Achilles thấy rất thú vị. Anh chọn ngay cây giáo và Odyseus liền cởi bỏ lớp hóa trang, thuyết phục anh đầu quân cho mình. Hóa ra, đây thực chất là mưu kế của Odysseus nhằm tìm ra Achilles và họ đang cần sự giúp đỡ của anh trong cuộc chiến thành Troy.
Mặc dù bị lừa tham gia, Achilles rất phấn khích vì cuối cùng có thể thực hiện lời tiên tri và chết trong vinh quang. Anh đã chấp nhận lời mời của Odysseus một cách vui vẻ và bắt đầu chuẩn bị lên đường tham chiến.
Cuộc chiến thành Troy
Khởi đầu
Achilles cùng năm mươi chiếc thuyền, mỗi chiếc chở năm mươi chiến binh người Myrmidon, hướng thẳng đến Troy sẵn sàng cho trận chiến. Trong suốt chuyến đi, Achilles gặp lại người bạn cũ Patroclus đang ở trên cùng một con thuyền. Cả hai tranh thủ thời gian trò chuyện và cập nhật tình hình trước khi chiến tranh bắt đầu, có đôi chút ồn ào khiến những người xung quanh cảm thấy phiền toái.
Khi cập bến ở bờ biển thành Troy, Achilles vô cùng hứng khởi và bắt đầu đánh đấm kẻ thù một cách phấn khích, cướp bóc các thị trấn xung quanh. Chín năm trời ròng rã, bất cứ thứ gì nằm phía trước bức tường bảo vệ của Paris đều bị phá hủy và các chiến binh Hy Lạp bắt các cô gái về làm vợ. Mặc dù hầu hết phụ nữ đều căm phẫn vì phải xa quê nhà, nhưng Briseis, “chiến lợi phẩm” của Achilles, lại hòa hợp tốt với anh và Patroclus. Achilles thậm chí dành sự tôn trọng nhất định và không hề có bất kỳ hành vi xâm phạm đến cô. Hiện tại, không có sử thi nào ghi rõ lí do anh lại chọn Briseis làm cô dâu của mình.
Sự sỉ nhục
Bất ngờ, Apollo nguyền rủa các bệnh dịch xuống quân Achaeans mà không một lời báo trước. Nhà tiên tri Calchas lên tiếng và nói rằng ông biết lý do tại sao vị thần làm như vậy nhưng ông yêu cầu Achilles phải bảo vệ ông trước khi tiết lộ bí mật. Achilles bối rối nhưng vẫn hứa sẽ bảo vệ Calchas. Calchas sau đó cho biết lý do đằng sau sự trừng phạt của Apollo là vì vua của vùng Mycenae phía nam Hy Lạp – Agamemnon đang giam giữ Chryseis, con gái của Chryses – một linh mục trung thành của Apollo. Chryses đã cầu xin Agamemnon trả lại con gái ông, thậm chí hứa tặng của cải để chuộc lại, nhưng Agamemnon vẫn từ chối. Thế nên Chryses đã cầu xin Apollo giúp đỡ.
Sau đó, Achilles liền yêu cầu Agamemnon trả lại Chryseis để chấm dứt dịch bệnh. Ông ta hứa sẽ làm chỉ khi nhận được Briseis, vợ của Achilles, là món quà thay thế. Achilles không có sự lựa chọn trong thỏa thuận này và sau khi Briseis bị cướp đi, anh cảm thấy bị xỉ nhục. Kèm theo lời khuyên bảo của Thetis, Achilles quyết định từ chối tiếp tục chiến đấu và ẩn mình trong trại cùng Patroclus. Điều này đã làm cho quân Hy Lạp gặp khó khăn muôn phần. Achilles còn cầu nguyện với mẹ mình, thuyết phục thần Zeus giúp đỡ quân xứ Troy, chỉ để trả thù Agamemnon.
Cái chết của Patroclus
Để thuyết phục Achilles quay lại chiến đấu, Agamemnon phái Odysseus cùng Ajax Vĩ Đại đến nói chuyện và hứa trả lại Briseis cũng như tặng nhiều của cải. Tuy nhiên, Achilles từ chối lời đề nghị và tuyên bố rằng quân Hy Lạp cùng Myrmidons nên trở về nhà, vì chính anh cũng đang có ý định rời bỏ cuộc chiến.
Khi lực lượng Hy Lạp đứng trước nguy cơ bại trận, Patroclus tình nguyện thay mặt Achilles chiến đấu. Anh khoác lên mình bộ giáp của Achilles, giả danh người bạn thân thiết và ra chiến trận. Trong khi đó, Achilles vẫn ở lại trong lều, không tham gia trận đánh.
Chỉ sau thời gian ngắn, Antilochus, người bạn thân thiết của cả hai, chạy tức tốc đến báo tin tức bi thảm cho Achilles. Antilochus kể rằng mặc dù Patroclus chiến đấu hết mình và thành công đẩy lùi quân Troy ra khỏi bãi biển, anh đã bị Hector giết chết một cách tàn nhẫn trước khi có thể cùng Myrmidons tiến sâu vào trong thành. Cái chết của Patroclus khiến Achilles chìm trong đau khổ. Mất đi người bạn tâm giao, người đồng đội tri kỷ, Achilles không thể chấp nhận sự thật rằng Patroclus đã phải xuống nhà Hades.
Tin tức bi thảm sau đó được báo lại cho Achilles bởi Antilochus. Antilochus cho biết rằng mặc dù Patroclus đã chiến đấu hết mình và thành công đẩy lùi quân Trojan ra khỏi bãi biển, anh đã bị Hector giết chết một cách tàn nhẫn trước khi có thể cùng Myrmidons tiến sâu vào thành Troy. Cái chết của Patroclus khiến Achilles chìm trong đau buồn. Mẹ của Achilles, nữ thần Thetis, cố gắng xoa dịu con trai nhưng Achilles vẫn không chấp nhận được sự thật rằng người bạn tri kỷ, người đồng đội tâm giao, đã phải xuống Địa phủ của Hades. Hóa đau thương thành sức mạnh, Achilles quyết tâm quay lại chiến trường để trả thù cho Patroclus.
Thetis sau đó trở về đỉnh Olympus và khẩn cầu Hephaestus rèn một bộ giáp mới cho con trai mình, mạnh mẽ đến mức ngay cả thánh thần cũng khó có thể phá hủy. Bộ giáp này được trang bị thêm một chiếc khiên mới vô cùng đặc biệt. Sau đó, Achilles mang theo trang bị mẹ chuẩn bị, tiến ra chiến trường, tiếp tục cuộc chiến thành Troy, với mục tiêu duy nhất là báo thù cho Patroclus.
Trở lại trận chiến
Trên con đường đến chỗ Hector, Achilles giết chết rất nhiều người và không có gì có thể làm nguôi ngoai cơn giận sục sôi trả thù của anh. Số lượng thi thể từ những trận tàn sát của Achilles khiến dòng nước của thần sông Scamander bị tắc nghẽn. Scamander chất vấn với Achilles nhưng ngay lập tức bị hăm dọa và phải lùi bước trước sức mạnh của anh. Các vị thần khác cố gắng kiềm chế Achilles để anh không hủy diệt thành Troy trước khi họ cho phép, nhưng ngay cả thần linh cũng gặp khó khăn trong việc này.
Cuối cùng, Achilles tìm thấy Hector và tồi tệ hơn, Hector đang mặc bộ giáp mà Patroclus đã từng mặc trước khi chết. Bộ giáp đó vốn thuộc về Achilles. Điều này khiến máu nóng của Achilles bùng lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Hector nhận ra cái chết đang đến gần và quyết định chạy trốn khỏi số phận không thể tránh khỏi. Achilles liền đuổi theo Hector ba vòng quanh thành Troy. Hắn ta đột nhiên ngừng chạy và cầm kiếm lao đến Achilles. Tuy nhiên, Achilles đã né được và Hector bắt đầu van xin anh tha mạng. Nhưng Achilles chỉ có thể đáp lại:
” My rage, my fury, would drive me now to hack your flesh away and eat you raw – such agonies you have caused me!“
Dịch:
“Cơn thịnh nộ, sự giận dữ trong ta đang thôi thúc ta xẻ thịt ngươi và ăn tươi nuốt sống – cho những nỗi thống khổ mà ngươi đã gây ra.”
Achilles sau đó đâm Hector một nhát giáo vào bụng nhưng trước khi chết, Hector đã kịp thì thầm vào tai anh lời tiên tri về cái chết của chính mình. Trong lúc còn đang hừng hực khí thế vì đã trả thù được cho người bạn, Achilles trói thi thể Hector vào xe ngựa, kéo quanh thành Troy để mọi người có thể thấy, một hành động rất tàn nhẫn và xúc phạm đến địch thủ. Điều này chỉ dừng lại sau cơn mơ của anh, khi Patroclus xuất hiện và cầu xin Achilles tổ chức tang lễ cho Patroclus. Không muốn người bạn của mình thêm nhục nhã, Achilles đã tổ chức tang lễ cho Patroclus nhưng vẫn giữ lại thi thể Hector.
Tang lễ của Patroclus
Achilles quyết định tổ chức lễ an táng cho người bạn thân thiết và anh cũng như một số chiến binh Hy Lạp bày ra các trò chơi thường xuất hiện trong lễ tang. Trong lúc sự kiện diễn ra thuận lợi, Priam, vị vua cuối cùng của thành Troy đồng thời là cha của Hector và Paris, đã đến gặp Achilles tại lều và cầu xin được nhận thi thể của con trai để có thể an táng một cách trang trọng. Dù Achilles vô cùng căm hận Hector, anh không có mâu thuẫn với người cha đáng thương này nên quyết định trả lại thi thể. Achilles suy nghĩ, đây là thời gian để khóc thương cho mất mát đôi bên và anh không muốn lấy đi quyền này của một người mà anh chỉ mới biết qua.
Tại đây, hai bên đã thỏa thuận một cuộc đình chín kéo dài suốt chín ngày chín đêm để tổ chức hậu sự cho hai người. Vào ngày thứ mười, họ cuối cùng đã an táng thi thể của Patroclus.
Cái chết
Sau tang lễ của Patroclus, Achilles vẫn quyết định quay lại chiến trường nhưng sức lực của anh không còn như xưa. Có thể là vì trải qua quá nhiều đau thương cũng như đạt được mục đích trả thù, tuy lòng vẫn còn thù ghét quân Troy, Achilles không còn nhiều năng lượng bùng phát sức mạnh.
Anh cố gắng leo lên các bức tường bảo vệ thành Troy một cách hời hợt. Trong lúc đang chiến đấu, anh đã bị Paris bắn một mũi tên trúng vào phần gót chân mỏng manh. Mũi tên này không phải do Paris tự tay bắn mà được Apollo, vị thần bảo vệ của Paris, dẫn đường. Chính vì thế, nó mới dễ dàng trúng ngay điểm yếu duy nhất trên cơ thể Achilles, bộ phận vốn không được bảo vệ khi anh được mẹ Thetis tắm dưới lòng sông Styx. Khi các chiến binh Hy Lạp cuối cùng tìm thấy thi thể của Achilles, họ đưa anh trở về nhằm tổ chức tang lễ giống của Patroclus để tôn vinh anh. Sau đó, họ chôn cất xương cốt của Achilles trong cùng một ngôi mộ với Patroclus, thể hiện tình bạn gắn bó sâu sắc giữa cả hai. Cái chết của Achilles đánh dấu sự kết thúc của một trong những anh hùng vĩ đại nhất trong chiến tranh thành Troy.
Tên gọi khác
Các danh hiệu mà người đời thường biết đến về Achilles:
- Pyrisous: nghĩa là “được cứu khỏi ngọn lửa”, tên đầu tiên của anh, gắn liền với truyền thuyết về việc nữ thần Thetis thiêu rụi cơ thể phàm trần của anh.
- Aeacides: liên quan đến ông nội của anh, Aeacus.
- Aemonius: từ Aemonia, một quốc gia sau này được gọi là Thessaly.
- Aspetos: nghĩa là “không thể bắt chước” hoặc “vô cùng”, tên của anh tại Epirus.
- Larissaeus: từ Larissa (cũng gọi là Cremaste), một thị trấn thuộc Achaia Phthiotis ở Thessaly.
- Ligyron: tên gốc của anh.
- Nereius: liên quan đến mẹ anh, Thetis, một trong những Nereids.
- Pelides: liên quan đến cha anh, Peleus.
- Phthius: nơi sinh của anh, Phthia.
- Podarkes: nghĩa là “chân nhanh” (theo nghĩa đen là ‘phòng vệ bằng chân’, từ động từ ἀρκέω, ‘phòng vệ, ngăn chặn’). Ptolemy Hephaestion cho rằng danh hiệu này là do chân của anh có gắn đôi cánh của thần gió Arke.