Dionysus hoặc Dionysos (trong tiếng Hy Lạp: Δῐόνῡσος Diónūsos) là vị thần của rượu, thu hoạch nho, làm rượu, rượu vang, sự cuồng tín trong nghi lễ, sự hoan lạc trong tôn giáo, nhà hát và sinh sôi nảy nở. Ông được biết đến là thần bảo trợ cho nghệ thuật và là con trai của Zeus và Semele. Tuy nhiên, trong một số phiên bản khác, ông lại là con trai của Hades (hoặc Zeus) với Persephone, người mà đôi khi được cho là chị gái của ông. Ngoài ra, Dionysus còn được người La Mã gọi là Bacchus (tiếng Hy Lạp: Βάκχος, Bákkhos).
| Dionysus | |
 |
|
| Bảo hộ | Cây nho, thu hoạch nho, làm rượu, rượu vang, sự cuồng loạn trong nghi lễ, hoan lạc trong tôn giáo, nhà hát, say rượu, sự sinh sôi nảy nở, nghệ thuật |
| Biểu tượng | Thyrsus (gậy thần), cây nho, da báo, báo đốm, hổ, Cheetah (báo gấm) |
| Gia đình |
– Zeus và Semele – Zeus và Persephone – Zeus và Demeter – Hades và Persephone – Hades và Demeter – Ammon và Amaltheia |
| Nơi ở | Núi Olympus |
Nguồn gốc
Sự ra đời của Dionysus là một trường hợp vô cùng đặc biệt. Cha của ông chính là Zeus, vua của các vị thần, và mẹ ông là Semele (con gái của Cadmus), một phụ nữ phàm trần, nên điều này đã gây khó khăn trong việc xếp ông vào nhóm các vị thần Olympian. Khi Hera, vợ của Zeus, một nữ thần ghen tuông và kiêu ngạo, biết được mối quan hệ bất chính và cái thai trong bụng Semele, bà đã giả dạng thành cụ lão (trong một số câu chuyện là vú nuôi) và làm thân với Semele. Semele vô tình tiết lộ với Hera rằng chồng mình chính là thần Zeus tối cao. Hera giả vờ không tin và bắt đầu gieo rắc nghi ngờ vào tâm trí Semele. Lòng đầy hoang mang, Semele yêu cầu Zeus hiện ra nguyên hình với toàn bộ vinh quang thần thánh để chứng minh thần tính của bản thân. Zeus đã van xin bà rất nhiều lần nhưng Semele vẫn kiên quyết và cuối cùng Zeus đành phải đồng ý. Tuy nhiên, bà đã không chịu được thứ ánh sáng chói lóa phát ra từ thân thể Zeus và qua đời. Giây phút đó, Zeus phát hiện ra bên trong Semele còn có bào thai Dionysus nên đã quyết định ghép cơ thể ông vào đùi mình. Vài tháng sau, Dionysus đã được sinh ra.
Trong phiên bản Orphic-Dionysus (Zagreus)
Trong một dị bản của truyền thuyết Orphic, một tín ngưỡng tôn thờ Orpheus (khoảng thế kỷ 6 TCN), Dionysus là con trai của Zeus – Đấng Tối Cao và Persephone – nữ hoàng của thế giới ngầm. Zeus đã cải trang thành một con rắn và cưỡng hiếp Persephone, dẫn đến việc bà mang thai Orphic-Dionysus. Sau đó, Dionysus được đưa đến Núi Ida và được nuôi dưỡng bởi những Curetes (những vị thần nhảy múa). Zeus dự định sẽ biến Orphic-Dionysus thành vua của Olympus, nhưng nữ thần Hera, với sự tức giận không thể kìm nén, đã gửi những Titan đến giết đứa con ngoài giá thú này. Trong lúc Orphic-Dionysus đang chơi đùa với đồ chơi, những Titan đã đến bắt ông, xẻ thịt, nướng lên và chia sẻ từng bộ phận cơ thể của Orphic-Dionysus. Tuy nhiên, Athena đã kịp thời cứu lấy trái tim của Orphic-Dionysus và Zeus trao trái tim đó cho Semele. Bà ăn nó và mang thai, sau đó Orphic-Dionysus đã được tái sinh (với sừng trên đầu).
Ở một phiên bản khác cùng thời đại, Dionysus là con trai của Hades và Persephone. Mặc dù không có nhiều chi tiết về sự ra đời của Zagreus (Dionysus), nhưng có thông tin cho rằng ông có mối quan hệ gần gũi với Đất Mẹ Gaia. Zagreus được xem là vị thần tối cao, từng là vị thần cai quản tất cả các vị thần (ít nhất là một thời gian).
Trong phiên bản Mycenaean (nền văn minh Mycenaean, thế kỷ 16 – 12 TCN)
Dionysus Mycenaean là con trai của Zeus và một người phụ nữ khác (không phải Persephone hay Semele). Từ khi mới sinh ra, MYC-Dionysus đã bị ngắt kết nối với xã hội văn mình và được nuôi dưỡng bởi thiên nhiên (điều này giải thích cho mối quan hệ mật thiết của ông với rượu vang). Trong các hình ảnh khắc họa, ông được miêu tả là một vị thần lớn tuổi, có râu và thậm chí có sừng trên đầu.
Ariadne và Dionysus
Trong câu chuyện giữa Minos và Theseus
Minos, vua đảo Crete, tấn công thành Athens ác liệt nhằm trả thù cho cái chết của con trai. Để làm hòa và dịu lòng quân thù, người Athens đồng ý cử bảy nam thanh nữ tú làm vật hy sinh cho Minotaur (sinh vật đầu bò thân người và là em cùng cha khác mẹ của Ariadne) liên tục trong khoảng bảy (hoặc chín) năm. Năm đó, khi đến lượt hy sinh, Theseus quyết định lên kế hoạch giết chết Minotaur Khi Theseus đến đảo Crete để chiến đấu với Minotaur, Ariadne (con gái của Minos và Pasiphae, con gái thần mặt trời Helios) đã đem lòng yêu anh và quyết định giúp đỡ. Cô trao cho Theseus một thanh kiếm và một cuộn chỉ (hay “chỉ của Ariadne”) để giúp anh ta tìm đường ra khỏi mê cung của Minotaur.
Ariadne sau đó đã đi cùng Theseus rời bỏ Crete, nhưng tác phẩm của Homer đã viết “Theseus không có tình cảm với cô.” Sau đó, trong Odyssey có đoạn mô tả việc nữ thần Artemis đã làm tổn thương Ariadne trên đảo Dia (cũng có thể là Naxos) do cô đã nhìn thấy Dionysus. Tuy nhiên, theo các câu chuyện khác, Ariadne bị Theseus bỏ lại trên đảo hoặc bị thương bởi Perseus (anh hùng nổi tiếng giết Medusa). Dù vậy, Oxford Classical Dictionary (OCD) cho rằng Ariadne đã kết hôn với Dionysus trong lúc cô chạy trốn cùng Theseus.
Naxos
Theseus đã bỏ rơi Ariadne ở đảo Naxos trong lúc cô đang say ngủ. Ngay giây phút đó, Dionysus phát hiện ra và bị hút hồn bởi vẻ đẹp quyến rũ nên quyết định cưới cô. Một số phiên bản khác lại cho rằng Dionysus đã trực tiếp bảo Theseus để lại Ariadne khi họ đang trên hành trình tới Crete để cô có thể kết hôn với ông. Đây là một chủ đề phổ biến trong nền văn hóa Athens, hoặc thậm chí là một mô típ quen thuộc về việc bỏ rơi phụ nữ trong một tình huống đặc biệt và có nhân vật khác xuất hiện để ứng cứu. Một truyền thuyết khác thì cho rằng nữ thần Athena đã “chỉ dẫn” Theseus thực hiện hành động ruồng bỏ Ariadne.
Kết hôn
Dù là phiên bản thần thoại nào, Dionysus vãn kết hôn với Ariadne dưới sự xuất hiện của chòm sao Corona Borealis. Sau đó, Ariadne sinh cho Dionysus ba người con nổi tiếng gồm Oenopion, Staphylus và Thoas.
Cái chết của Ariadne
Ariadne vẫn một lòng sắt son với Dionysus cho đến ngày cô qua đời. Một số dị bản kể rằng cô đã bị anh hùng Perseus giết ở Argos, trong khi đó một số khác lại cho rằng cô tự treo cổ. Về phía Dionysus, ông quyết tâm mang vợ mình trở lại từ thế giới ngầm. Dionysus đi xuống âm phủ để tìm Ariadne, và trùng hợp thay, ông gặp lại mẹ mình, Semele. Với sự cho phép của thần Hades, Dionysus đã đưa cả mẹ và vợ lên đỉnh Olympus để họ trở thành những vị thần giống như ông.
Đặc điểm và tính cách
Trong các tác phẩm nghệ thuật thời kỳ cổ đại, Dionysus thường được khắc họa là một người đàn ông lớn tuổi với bộ râu dài. Tuy nhiên, hình ảnh phổ biến nhất về ông lại là một chàng trai trẻ đẹp, với vẻ ngoài pha trộn giữa nam và nữ, mái tóc xoăn dài, đội trên đầu một vòng nguyệt quế bằng lá thường xuân. Ông cầm một chiếc kantharos (chén uống rượu) hoặc thyrsos, một loại gậy được bọc lá thường xuân (hoặc nho) và trang trí quả thông ở chóp đỉnh.
Cha mẹ
- Zeus và Semele
- Hades và Persephone (Dưới cái tên Zagreus)
- Zeus và Persephone (Trong thần thoại Orphic)
Sức mạnh và quyền năng
Giống như Mười hai vị thần trên đỉnh Olympus, Dionysus là một vị thần bất tử và uy quyền. Ông sở hữu nhiều khả năng đặc biệt như tạo ra rượu, biến ước nguyện thành hiện thực và khiến cây nho phát triển. Dionysus có thể biến hình thành các loài động vật như bò hoặc sư tử. Một trong những năng lực nổi bật của ông là khiến con người rơi vào cơn cuồng loạn (điển hình là câu chuyện về Pentheus).
- Thâu tóm tự nhiên
- Điều khiển rượu
- Kiểm soát hỗn loạn
- Kích động điên loạn
- Tạo ảo giác
- Tái sinh/Hồi sinh (dựa trên huyền thoại Zagreus)
- Biến hình
- Chiếm hữu
Sự thật thú vị
- Trong câu chuyện phổ biến về nguồn gốc của Dionysus, ông được nuôi dưỡng và giáo dục bởi Silenus (người đàn ông già nua nhưng thực chất là một Satyr, sinh vật nửa người nửa thú). Điều này đã được nhắc đến trong câu chuyện “Cái chạm vàng của vua Midas”.
- Các nguồn khác nhau cũng đề cập rằng cha của Zagreus có thể là Zeus hoặc Hades (Dionysus theo học thuyết Orphism là con trai của Zeus và Persephone, nhưng không rõ phiên bản Zagreus có phải là con của Hades hay không).
- Dionysus là một trong số ít những vị thần Hy Lạp trải qua những thay đổi lớn, như diện mạo, mối liên hệ với thế giới ngầm (bao gồm cả Persephone và Hades), nhưng duy chỉ có sự liên kết của ông với rượu và sự tái sinh là không thay đổi.
- Người phụ nữ duy nhất mà Dionysus kết hôn là Ariadne.
