Perseus (tiếng Hy Lạp: Περσεύς, chuyển tự Perseús) là người sáng lập huyền thoại của triều đại Perseid. Cùng với Cadmus và Bellerophon, ông được coi là một trong những anh hùng vĩ đại nhất của Hy Lạp trước thời của Heracles, đồng thời là kẻ diệt trừ quái vật lừng danh. Perseus đã chặt đầu Gorgon Medusa theo lệnh của Polydectes và giải cứu công chúa Andromeda khỏi quái vật biển Cetus. Ông là con trai của thần Zeus và người phàm Danaë, đồng thời cũng là anh cùng cha khác mẹ và cụ ngoại của Heracles (vì cả hai đều là con của Zeus, trong khi mẹ của Heracles là hậu duệ của Perseus).
| Perseus | |
 |
|
| Biểu tượng | Đầu của Medusa |
| Cha mẹ | Zeus và Danaë |
| Bạn đời | Andromeda |
| Con cái | Perses, Heleus, Alcaeus, Sthenelus, Electryon, Mestor, Cynurus, Gorgophone, Autochthe |
Thần thoại
Sự ra đời
Vua Acrisius của Argos chỉ có một người con, đó là công chúa Danaë. Vì không có con trai nối dõi, ông tìm đến nhà tiên tri tại Delphi và nhận được cảnh báo rằng một ngày nào đó ông sẽ bị chính cháu trai giết chết. Để ngăn Danaë có con, Acrisius giam bà trong một căn phòng trên đỉnh tháp đồng trong cung điện của mình. Chi tiết này cũng xuất hiện trong những câu chuyện về Ares, Oenopion, Eurystheus và một số nhân vật khác trong thần thoại.
Tuy nhiên, thần Zeus đến với Danaë trong hình dạng một cơn mưa vàng và khiến bà mang thai. Không lâu sau, bà hạ sinh một bé trai, đặt tên là Perseus—cũng được gọi là Perseus Eurymedon, theo một tên khác mà mẹ anh đã đặt.
Lo sợ cho số phận của mình nhưng không dám giết con của Zeus và chính con gái ruột vì sợ làm phật lòng các vị thần và những nữ thần báo thù Erinyes, Acrisius nhốt hai mẹ con vào một chiếc rương gỗ và ném ra biển. Nỗi sợ hãi và lời cầu nguyện của Danaë giữa màn đêm lênh đênh trên biển được nhà thơ Simonides xứ Ceos thể hiện lại trong thơ ca.
Hai mẹ con cuối cùng dạt vào đảo Seriphos và được ngư dân Dictys (nghĩa là “lưới đánh cá”) cứu vớt, giúp đỡ nuôi dưỡng Perseus khôn lớn. Anh trai của Dictys là Polydectes (nghĩa là “người tiếp đón nhiều người”), vị vua của hòn đảo này.
Món quà cưới kinh hoàng
Khi Perseus lớn lên trên đảo Seriphos, vua Polydectes đem lòng khao khát Danaë. Nhận ra bản chất không đoan chính của ông ta, Perseus luôn bảo vệ mẹ mình. Polydectes, không thể tiếp cận Danaë, bày mưu hãm hại Perseus bằng cách tìm cách đuổi anh đi.
Hắn tổ chức một bữa tiệc lớn, nơi mỗi khách mời đều phải mang theo một món quà. Polydectes yêu cầu mọi người dâng ngựa, với lý do rằng hắn đang gom của hồi môn để cưới Hippodamia, con gái của vua Oinomaos. Vì không có ngựa để tặng, Perseus hỏi Polydectes muốn gì khác và thề rằng anh sẽ không từ chối. Nắm lấy cơ hội này, Polydectes ép Perseus phải thực hiện một nhiệm vụ bất khả thi: mang về đầu của Medusa—quái vật tóc rắn, kẻ có thể hóa đá bất kỳ ai nhìn vào mắt nó.
Chiến thắng Medusa
Medusa và hai chị gái bất tử của cô ta, Stheno và Euryale, là những Gorgon—quái vật có mái tóc là rắn, răng nanh sắc nhọn, móng vuốt đáng sợ, đôi cánh vàng và ánh nhìn có thể hóa đá bất cứ ai.
Trước khi lên đường, Perseus cầu nguyện các vị thần. Zeus đáp lời bằng cách sai hai người con khác của mình—Hermes và Athena—đến giúp đỡ người em cùng cha. Hermes trao cho Perseus đôi dép có cánh để bay và thanh kiếm harpe sắc bén để giết Medusa, cùng với chiếc mũ tàng hình của Hades để giúp anh trở nên vô hình. Athena đưa cho Perseus chiếc khiên sáng bóng để anh có thể nhìn thấy hình ảnh phản chiếu của Medusa mà không bị hóa đá và một chiếc túi kỳ diệu kibisis để cất giữ chiếc đầu của Medusa vì ngay cả khi chết, nó vẫn có thể hóa đá kẻ khác. Cuối cùng, Athena hướng dẫn Perseus tìm gặp ba chị em Graeae—những phù thủy già và cũng là chị em của Gorgon—để tìm ra nơi ẩn náu của Medusa (theo một số dị bản, chính các tiên nữ Hesperides trao vũ khí cho Perseus sau khi anh tìm đến Graeae).
Perseus làm theo lời Athena, tìm đến Graeae—ba mụ phù thủy hình dáng như thiên nga, chia sẻ chung một con mắt và một chiếc răng. Khi họ chuyền tay con mắt cho nhau, Perseus nhanh tay giật lấy nó và dùng nó để mặc cả, buộc họ phải tiết lộ vị trí của Gorgon. Bị ép buộc, Graeae cho biết Medusa và hai chị gái sống trên đảo Sarpedon. Được toại nguyện, Perseus trả lại con mắt và lên đường đến hòn đảo.
Tại đảo Sarpedon, Perseus tìm thấy một hang động, nơi ba chị em Gorgon đang say ngủ. Anh sử dụng chiếc khiên phản chiếu của Athena để tránh nhìn trực tiếp vào Medusa. Dưới sự dẫn dắt của nữ thần, Perseus lùi từng bước vào hang, mắt chỉ dõi theo hình ảnh phản chiếu trong khiên. Khi đã vào đúng vị trí, anh vung kiếm và chém đứt đầu Medusa.
Từ cổ Medusa, hai đứa con của cô ta với Poseidon lập tức xuất hiện: chú ngựa có cánh Pegasus và người khổng lồ Chrysaor (nghĩa là “kiếm vàng”). Stheno và Euryale tỉnh giấc, giận dữ truy đuổi Perseus để báo thù, nhưng anh nhanh chóng đội chiếc mũ tàng hình của Hades và thoát khỏi họ.
Trên đường trở về, Perseus ghé thăm vua Atlas, kẻ đã từ chối cho anh tá túc trước đó. Để trả đũa, anh lấy đầu Medusa ra và hóa Atlas thành dãy núi vĩnh cửu—dãy núi Atlas.
Hôn nhân với Andromeda
Trên đường trở về Seriphos, Perseus ghé qua vương quốc Aethiopia (Ethiopia thần thoại) được cai trị bởi vua Cepheus và hoàng hậu Cassiopeia. Cassiopeia từng tự hào tuyên bố rằng con gái của bà, Andromeda, còn đẹp hơn cả các tiên nữ biển Nereid. Lời khoe khoang này đã khiến Poseidon tức giận. Vị thần biển cả trừng phạt vương quốc bằng một cơn hồng thủy và sai quái vật biển Cetus tàn phá mọi sinh vật trên đất liền.
Nhà tiên tri Ammon phán chỉ có một cách để cứu đất nước: hiến tế Andromeda cho quái vật. Vậy là cô bị trói khỏa thân vào một tảng đá ven bờ biển, chờ số phận nghiệt ngã ập đến.
Trong lúc bay qua Ethiopia bằng đôi dép có cánh của Hermes, Perseus nhìn thấy Andromeda và quyết định cứu cô. Anh dùng thanh kiếm harpe để chém đầu quái vật (theo một số dị bản, anh sử dụng đầu Medusa để hóa đá Cetus). Sau chiến thắng, Perseus tuyên bố Andromeda là thê tử của mình.
Tuy nhiên, Andromeda trước đó được hứa hôn với Phineus. Tại hôn lễ của Perseus và Andromeda, Phineus cùng phe cánh của hắn nổi giận, gây ra một cuộc ẩu đả. Để chấm dứt tranh chấp, Perseus giơ đầu Medusa ra, biến Phineus thành tượng đá.
Sau khi kết hôn, Andromeda theo Perseus về Tiryns ở Argos. Họ sinh ra con trai Perses, tổ tiên của vương triều Perseidae tại Tiryns. Sau khi qua đời, Andromeda được Athena đưa lên bầu trời, trở thành chòm sao mang tên cô, nằm gần chòm Perseus và Cassiopeia.
Trên đường trở về Seriphos, khi bay qua sa mạc Libya, máu từ đầu Medusa nhỏ xuống đất và sinh ra một loài rắn độc. Một trong số đó sau này đã giết chết nhà tiên tri Argonaut Mopsus.
Về đến Seriphos, Perseus phát hiện mẹ mình, Danaë, đã phải chạy trốn để tránh những ép buộc của Polydectes. Anh lập tức tìm đến cung điện, dùng đầu Medusa hóa đá kẻ bạo chúa rồi tôn Dictys, người đã từng bảo vệ hai mẹ con, lên làm vua mới của Seriphos.
Lời tiên tri ứng nghiệm
Sau chiến thắng, Perseus trả lại các bảo vật thần thánh mà mình đã mượn và dâng đầu Medusa lên Athena như một món lễ vật. Nữ thần gắn nó lên tấm khiên aegis của mình, biến nó thành biểu tượng Gorgoneion đáng sợ.
Lời tiên tri về số phận của Acrisius – bị cháu ngoại giết chết – cuối cùng cũng thành hiện thực, dù bằng nhiều cách khác nhau trong các phiên bản khác nhau của thần thoại:
- Cái chết vô tình trong cuộc thi đấu (Pausanias): Perseus không trở về Argos mà đến Larissa, nơi đang tổ chức đại hội thể thao. Trong lúc trình diễn môn ném đĩa (quoit), đĩa bay trật hướng và vô tình giết chết Acrisius, người tình cờ có mặt tại đó.
- Sự sắp đặt của định mệnh (Bibliotheca): Khi biết tin Perseus quay lại Argos, Acrisius lo sợ lời tiên tri thành sự thật nên tự đày ải mình đến Pelasgiotis (Thessaly). Tại đây, vua Teutamides của Larissa tổ chức đại hội thể thao tưởng nhớ cha mình. Khi thi đấu ném đĩa, Perseus vô tình ném trúng Acrisius khiến ông chết ngay lập tức.
- Sự đối đầu trực tiếp: Trong một số dị bản, Acrisius bị anh trai Proetus đuổi khỏi ngôi báu. Perseus dùng đầu Medusa hóa đá Proetus, giúp Acrisius lấy lại vương quyền. Tuy nhiên, Acrisius không tin Perseus thực sự đã giết Medusa, buộc anh phải chứng minh bằng cách giơ đầu Gorgon ra và như vậy, ông bị hóa đá đúng như lời tiên tri.
Là cháu nội của Acrisius và người thừa kế hợp pháp, Perseus lại cảm thấy xấu hổ khi trở thành vua bằng cách giết chết ông mình, dù đó là vô tình. Vì vậy, anh trao vương quốc Argos lại cho Megapenthes, con trai của Proetus và đổi lấy vương quốc Tiryns.
Theo Pausanias, quyết định này thể hiện tinh thần sám hối vì trong văn hóa Hy Lạp cổ đại, ngay cả hành vi ngộ sát cũng đòi hỏi sự chuộc lỗi, trục xuất và thanh tẩy. Đổi vương quốc có thể là một giải pháp sáng tạo để Perseus tránh phải lưu đày mà vẫn giữ được danh dự.
Vua xứ Mycenae
Người Hy Lạp cổ đại coi Perseus là một nhân vật lịch sử có thật và hai nguồn chính về cuộc đời huyền thoại của anh là Pausanias và Bibliotheca. Theo Pausanias, người Hy Lạp tin rằng Perseus là người sáng lập Mycenae và chọn nơi này làm kinh đô. Ông nhắc đến đền thờ Perseus nằm bên trái con đường từ Mycenae đến Argos, cũng như một suối thiêng tại Mycenae có tên Persea, là nguồn nước cung cấp cho bể chứa ngầm của thành. Ngoài ra, ông còn nói rằng Atreus đã cất giữ kho báu của mình trong một hầm mộ ở đây và chính vì lý do này mà Heinrich Schliemann – nhà khảo cổ học phát hiện tàn tích Mycenae – đặt tên lăng mộ lớn nhất là Kho báu của Atreus.
Bên cạnh những ghi chép lịch sử, một số giả thuyết dân gian khác giải thích nguồn gốc tên gọi Mycenae: Perseus có thể đã đánh rơi chiếc mũ (myces) hoặc tìm thấy một cây nấm (cũng có tên là myces) tại nơi này. Một giả thuyết khác cho rằng địa danh được đặt theo tên Mycene, con gái Inachus, theo một bài thơ thất lạc Megalai Ehoiai.
Dù lý do cụ thể không rõ ràng, theo Apollodorus, Perseus đã củng cố Mycenae và Midea, cho thấy các thành này có thể đã tồn tại trước đó. Tuy nhiên, ông không biết chính xác ai là người xây dựng tường thành Mycenae, nên đây chỉ là suy đoán. Sau khi lên ngôi, Perseus và Andromeda cai trị Mycenae trong một thời gian dài và thịnh vượng, trở thành tổ tiên của dòng dõi Perseidae, những vị vua quyền lực của Mycenae.
Ghi chép trong Suda
Theo Suda, sau khi kết hôn với Andromeda, Perseus thành lập một thành phố và đặt tên là Amandra (Ἄμανδραν). Tại đây, có một bia đá khắc hình Gorgon. Sau này, thành phố đổi tên thành Ikonion vì có bức khắc họa (ἀπεικόνισμα) Gorgon.
Sau đó, Perseus giao chiến với người Isauria và Cilicia, rồi thành lập thành phố Tarsus theo lời sấm truyền: anh phải lập thành phố ở nơi mà sau chiến thắng, bàn chân chạm đất khi xuống ngựa (ταρσός có nghĩa là “bàn chân”).
Tiếp tục chinh phạt, Perseus đánh bại người Medes và đổi tên vùng đất đó thành Ba Tư (Persia). Tại đây, anh truyền dạy kiến thức về Gorgon cho các magi (tầng lớp tư tế của Ba Tư). Một hôm, một quả cầu lửa rơi từ trời xuống, Perseus nhặt lấy ngọn lửa và ban nó cho dân chúng để gìn giữ và tôn thờ.
Về sau, khi tham gia chiến tranh, Perseus cố gắng sử dụng đầu Medusa nhưng do tuổi già và mắt mờ, anh không thể điều khiển nó chính xác. Nghĩ rằng nó đã vô dụng, anh vô tình hướng đầu Gorgon về phía mình và bị hóa đá, qua đời.
Con trai của Perseus, Merros (Μέρρος), đã thiêu hủy cái đầu Medusa sau cái chết của cha mình.
Hậu duệ
Perseus và Andromeda có bảy người con trai: Perses, Alcaeus, Heleus, Mestor, Sthenelus, Electryon, Cynurus, và hai con gái là Gorgophone và Autochthe. Perses được để lại tại Aethiopia và được tin là tổ tiên của người Ba Tư, một huyền thoại được sử dụng để giải thích nguồn gốc hoàng gia Ba Tư theo cách liên kết với thần thoại Hy Lạp. Những hậu duệ còn lại của Perseus tiếp tục trị vì Mycenae, từ Electryon đến Eurystheus, vị vua cuối cùng của dòng Perseidae trước khi Atreus tiếp nhận vương quốc và sáng lập triều đại Atreidae. Một trong những hậu duệ vĩ đại nhất của Perseus là Heracles, con trai của Alcmena và Amphitryon (con trai của Alcaeus), người sau này trở thành anh hùng vĩ đại nhất trong thần thoại Hy Lạp. Heracles không chỉ nổi tiếng với Mười hai kỳ công mà còn là tổ tiên của dòng Heraclides, những người sau này thách thức và giành lại quyền cai trị từ nhà Atreus trong các cuộc chiến giành quyền lực tại Peloponnesus.
Theo nhà hùng biện Athens Isocrates, Perseus có thể được xác định niên đại thông qua sự kế tục của dòng dõi. Nếu tính theo thứ tự thế hệ: Perseus, Electryon, Alcmena, và Heracles thì Heracles sinh ra bốn thế hệ sau Perseus và là một người đương thời với vua Eurystheus, kẻ đã buộc ông thực hiện Mười hai kỳ công. Atreus, người sáng lập triều đại Atreidae, xuất hiện sau đó một thế hệ, nâng tổng số thế hệ từ Perseus lên năm. Điều này cho thấy người Hy Lạp cổ đại có ý thức rõ ràng về hệ thống kế thừa trong truyền thuyết của họ, đồng thời cố gắng liên kết các nhân vật huyền thoại với nhau thông qua các mối quan hệ gia đình và kế vị ngai vàng.
