Atalanta (tiếng Hy Lạp cổ: Ἀταλάντη, chuyển tự: Atalántē) là một nữ anh hùng trong thần thoại Hy Lạp.
Có hai phiên bản về nữ thợ săn Atalanta. Một đến từ Arcadia, là con gái của Iasus và Clymene, nổi tiếng qua câu chuyện về cuộc săn lợn rừng Calydon và hành trình cùng nhóm Argonauts. Phiên bản còn lại đến từ Boeotia, là con gái của vua Schoeneus và được biết đến chủ yếu nhờ tài năng chạy đua.
Trong cả hai phiên bản, Atalanta đều là một nhân vật gắn liền với nữ thần Artemis. Trong những truyền thuyết truyền miệng, các nhân vật phụ thường được đặt những cái tên khác nhau, tạo ra những biến thể nhỏ theo từng vùng.
| Atalanta | |
 |
|
| Biểu tượng | Qủa táo vàng, gấu, sư tử |
| Cha mẹ |
Iasus hoặc Schoeneus (cha); Clymene (mẹ) |
| Bạn đời | Meleager, Ares |
| Con cái | Parthenopaeus |
Thần thoại
Tuổi thơ
Khi mới sinh ra, Atalanta bị bỏ rơi trên núi Parthenion vì cha cô mong muốn có một con trai. Một con gấu cái—biểu tượng của nữ thần Artemis—vừa mất đàn con do thợ săn giết hại đã tìm thấy Atalanta và cho cô bú sữa. Sau đó, chính những thợ săn này phát hiện ra Atalanta và nuôi dưỡng coo trong vùng núi. Atalanta lớn lên trở thành một trinh nữ nhanh nhẹn, tránh xa đàn ông và tận hiến bản thân cho nữ thần săn bắn Artemis.
Cô lấy Artemis làm hình mẫu, mặc một chiếc áo chiton không tay đơn giản dài đến đầu gối và sống trong thiên nhiên hoang dã. Trong thời gian ở đó, Atalanta giết hai nhân mã, Rhoecus và Hylaios, bằng cung tên của mình khi họ bị mê hoặc bởi vẻ đẹp của cô và cố gắng cưỡng hiếp cô.
Hành trình cùng nhóm Argonauts
Atalanta chỉ thỉnh thoảng được nhắc đến trong truyền thuyết về nhóm Argonauts. Tuy nhiên, theo ghi chép của Pseudo-Apollodorus, cô đã tham gia vào cuộc tìm kiếm Bộ lông cừu vàng.Cầu xin sự bảo hộ từ Artemis, Atalanta lên đường cùng nhóm Argonauts, trở thành người phụ nữ duy nhất trong đoàn.
Theo Diodorus Siculus, không chỉ đồng hành, Atalanta còn chiến đấu cùng nhóm Argonauts trong trận chiến tại Colchis. Tại đây, cô cùng Jason, Laertes và các con trai của Thesipae bị thương và sau đó được Medea chữa trị.
Tuy nhiên, trong phiên bản của Apollonius of Rhodes, Jason đã ngăn cản Atalanta tham gia. Không phải vì cô thiếu năng lực mà vì sự có mặt của một người phụ nữ trên thuyền có thể gây mâu thuẫn giữa các thủy thủ.
Sau cái chết của vua Pelias tại Iolcus, một cuộc tranh tài tang lễ được tổ chức. Tại đây, Atalanta đã đánh bại Peleus trong một trận đấu vật, trở thành đề tài phổ biến trong nghệ thuật Hy Lạp.
Cuộc săn lợn rừng Calydon
Trong một lễ hội hằng năm, vua Oeneus xứ Calydon quên dâng lễ vật cho nữ thần Artemis khi cúng tế các vị thần. Phẫn nộ vì bị xem thường, Artemis gửi đến một con lợn rừng khổng lồ – quái vật tàn phá khắp vùng, giết hại gia súc, con người và ngăn cản mùa màng phát triển.
Trước thảm họa này, Atalanta được mời tham gia cuộc săn cùng Meleager, Theseus, Pollux, Telamon, Peleus và những người từng tham gia chuyến thám hiểm cùng nhóm Argonauts. Nhiều người trong số họ tỏ ra bất bình khi một phụ nữ lại góp mặt trong cuộc săn. Tuy nhiên, Meleager – dù đã có gia đình – vẫn ra sức bảo vệ Atalanta, phần vì ngưỡng mộ tài thiện xạ và nhan sắc của cô, phần vì mong muốn có con với cô.
Trong trận chiến, Hyleus và Ancaeus bị giết, Peleus vô tình hạ sát một thợ săn khác và nhiều người bị thương. Atalanta là người đầu tiên làm con lợn rừng đổ máu khi bắn trúng nó bằng cung tên. Sau cú đánh đầu tiên của cô, cuộc săn trở thành một nỗ lực tập thể: Amphiaraus bắn vào mắt con quái thú, còn Meleager là người kết liễu nó.
Meleager sau đó trao tấm da lợn rừng cho Atalanta để tôn vinh lòng dũng cảm. Tuy nhiên, hai người cậu của Meleager – Plexippus và Toxeus – cho rằng việc một phụ nữ nhận giải thưởng là điều sỉ nhục và giành lấy chiến lợi phẩm từ tay cô. Phẫn nộ, Meleager giết chết hai người cậu của mình.
Khi hay tin anh trai bị giết, Althaea – mẹ của Meleager – đau đớn khôn cùng. Vì quá căm hận, bà ném khúc gỗ gắn liền với sinh mệnh của con trai vào lửa khiến Meleager qua đời.
Cuộc chạy đua
Theo Ovid, trước khi bắt đầu những cuộc phiêu lưu của mình, Atalanta đã tìm đến một nhà tiên tri và được báo trước hôn nhân sẽ là sự hủy diệt của cô. Vì vậy, cô quyết định sống ẩn dật trong rừng.
Sau cuộc săn lợn rừng Calydon, Atalanta được cha tìm thấy. Ông chấp nhận cô và bắt đầu sắp xếp hôn sự. Để tránh điều này, Atalanta tuyên bố cô chỉ lấy người có thể đánh bại mình trong một cuộc chạy đua – một điều mà cô, với đôi chân nhanh nhẹn, biết rằng không ai có thể làm được. Nếu kẻ thách đấu thất bại, anh ta sẽ bị xử tử. Cha cô chấp nhận điều kiện này và nhiều kẻ cầu hôn đã bỏ mạng trong những cuộc đua vô vọng.
Hippomenes, người đem lòng yêu Atalanta ngay từ cái nhìn đầu tiên, quyết định thử sức nhưng biết rằng mình không thể thắng nếu chỉ dựa vào tốc độ. Anh ta cầu nguyện nữ thần Aphrodite giúp đỡ. Vì cảm thấy bị xem thường – do Atalanta là tín đồ của Artemis và khước từ tình yêu – Aphrodite ban cho Hippomenes ba quả táo vàng mê hoặc.
Cuộc đua bắt đầu, Atalanta mặc áo giáp, mang theo vũ khí và nhanh chóng vượt qua Hippomenes. Nhưng mỗi khi cô đến gần, Hippomenes lại ném một quả táo vàng sang một bên. Bị mê hoặc bởi sự lấp lánh của quả táo, Atalanta rời khỏi đường đua để nhặt nó. Lặp lại chiến thuật này ba lần, Hippomenes giành chiến thắng và lấy được Atalanta làm vợ.
Sau đó, Atalanta sinh một người con trai, Parthenopaios – người sau này trở thành một trong bảy chiến binh tấn công thành Thebes. Có truyền thuyết cho rằng cha của Parthenopaios là Meleager, nhưng cũng có thuyết khác cho rằng đó là thần chiến tranh Ares.
Biến hóa thành sư tử
Sau cuộc đua, Hippomenes quên tạ ơn Aphrodite vì sự giúp đỡ của bà. Khi hai vợ chồng đang đi săn, nữ thần khiến họ rơi vào cơn cuồng si và làm tình ngay trong một khu đền thờ – nơi được cho là thuộc về Zeus hoặc Rhea. Hành động phạm thượng này khiến họ bị trừng phạt: cả hai bị biến thành sư tử.
Có nhiều phiên bản khác nhau về người đã trừng phạt họ. Một số kể rằng đó là Artemis vì nữ thần tức giận khi Atalanta đánh mất sự trinh khiết. Một số khác cho rằng đó là nữ thần Cybele hoặc chính Zeus ra tay. Theo quan niệm thời bấy giờ, sư tử không thể giao phối với nhau mà chỉ có thể giao phối với báo vì vậy Atalanta và Hippomenes dù sống bên nhau nhưng vĩnh viễn không thể có “tình yêu trọn vẹn”.
Tuy nhiên, quan điểm này bị nhiều học giả hiện đại bác bỏ. Trong cuốn The Amazons: Lives and Legends of Warrior Women across the Ancient World, Adrienne Mayor lập luận không có bằng chứng nào cho thấy người Hy Lạp cổ đại thực sự tin sư tử không thể giao phối với đồng loại. Thay vào đó, bà cho rằng việc biến đổi Atalanta và Hippomenes thành sư tử diễn ra vào khoảnh khắc hoan lạc tột đỉnh, có thể được hiểu là sự cảm thông của thần linh dành cho một cặp đôi dám thách thức các khuôn mẫu giới tính truyền thống của Hy Lạp. Bằng cách biến họ thành sư tử, các vị thần cho phép họ săn mồi và ở bên nhau mãi mãi, bên ngoài xã hội Hy Lạp – nơi sẽ không bao giờ chấp nhận mối quan hệ của họ.
