STYX

Gia đình

Theo các tài liệu thường gặp, Styx là con gái cả của các Oceanid, những cô con gái của thần Titan Oceanus – dòng sông vĩ đại bao quanh thế giới – với người chị-em đồng thời là vợ của ông, nữ thần Titan Tethys. Tuy nhiên, theo nhà thần thoại học La Mã Hyginus, Styx là con gái của Nox (“Đêm”, tương đương với Nyx trong thần thoại Hy Lạp) và Erebus (“Bóng tối”).

Bà kết hôn với Titan Pallas và sinh ra các nhân cách hóa của những khái niệm: Zelus (Sự ganh đua, Vinh quang), Nike (Chiến thắng), Kratos (Sức mạnh, Quyền lực) và Bia (Bạo lực, Cưỡng chế). Nhà địa lý học Pausanias kể rằng theo Epimenides xứ Crete, Styx là mẹ của quái vật Echidna với một nhân vật bí ẩn tên là Perias.

Mặc d Demeter thường được biết đến là mẹ của nữ thần Persephone, theo nhà thần thoại học Apollodorus, Persephone thực chất là con gái của Styx. Tuy nhiên, khi Apollodorus kể lại câu chuyện nổi tiếng về vụ bắt cóc Persephone và cuộc tìm kiếm đầy đau khổ của mẹ cô, Demeter vẫn đóng vai trò người mẹ.

Thần thoại

Lời thề của các vị thần

Styx được coi là lời thề thiêng liêng của các vị thần. Homer gọi Styx là “dòng sông đáng sợ của lời thề”. Trong cả Iliad và Odyssey, ông mô tả rằng lời thề được thốt ra trước dòng nước Styx là “lời thề nghiêm trọng và đáng sợ nhất đối với các vị thần hạnh phúc”. Trong Iliad, nữ thần Hera tuyên thệ trước Styx để cam đoan với Zeus rằng bà không liên quan đến việc Poseidon giúp người Hy Lạp trong cuộc chiến thành Troy. Trong Odyssey, nàng tiên Calypso cũng tuyên thệ với Odysseus rằng cô sẽ không còn âm mưu hại anh nữa. Hypnos trong Iliad cũng bắt Hera phải thề trước dòng nước thiêng liêng của Styx.

Những lời thề tương tự cũng xuất hiện trong Homeric Hymns. Demeter thề trước Styx khi cam kết với Metaneira, Leto thề trước Delos bằng dòng nước Styx, gọi đó là “lời thề mạnh mẽ và đáng sợ nhất mà các vị thần có thể thốt ra”, và Apollo cũng bắt Hermes thề trước dòng nước “khủng khiếp” này.

Hesiod, trong Theogony, kể lại nguồn gốc của lời thề Styx. Trong cuộc chiến Titanomachy, Zeus đã kêu gọi tất cả các vị thần bất tử đến đỉnh Olympus và hứa rằng bất cứ ai đứng về phía ông sẽ được giữ nguyên đặc quyền hoặc sẽ được trao quyền mới nếu trước đó không có. Styx, theo lời khuyên của cha mình, Oceanus, là người đầu tiên đứng về phía Zeus, mang theo cả những đứa con của bà. Để tưởng thưởng, Zeus ban cho Styx danh hiệu “Lời thề lớn lao của các vị thần” và cho phép các con của bà sống cùng ông trên Olympus.

Hesiod cũng mô tả rằng Styx sống ở lối vào Địa ngục, trong một hang động “được chống đỡ lên thiên đường bằng những cây cột bạc”. Ông cũng nói rằng mỗi khi các vị thần muốn tuyên thệ, Zeus sẽ sai sứ giả Iris đi lấy dòng nước “lạnh lẽo nổi tiếng” của Styx. Nếu một vị thần phá vỡ lời thề này, hình phạt sẽ vô cùng nghiêm khắc:

For whoever of the deathless gods that hold the peaks of snowy Olympus pours a libation of her water and is forsworn, must lie breathless until a full year is completed, and never come near to taste ambrosia and nectar, but lie spiritless and voiceless on a strewn bed: and a heavy trance overshadows him. But when he has spent a long year in his sickness, another penance more hard follows after the first. For nine years he is cut off from the eternal gods and never joins their councils or their feasts, nine full years. But in the tenth year he comes again to join the assemblies of the deathless gods who live in the house of Olympus.

Bất kỳ vị thần nào trên đỉnh Olympus tuyên thệ trước Styx nhưng lại thất hứa, sẽ phải nằm bất tỉnh suốt một năm trời, không thể nếm ambrosia hay nectar, chỉ có thể nằm đó trong trạng thái vô hồn và câm lặng. Sau một năm dài như vậy, họ sẽ phải chịu thêm hình phạt nặng nề hơn: trong chín năm tiếp theo, họ sẽ bị cấm tham gia mọi cuộc họp hay yến tiệc của các vị thần trên Olympus. Chỉ đến năm thứ mười, họ mới được phép trở lại.

Nhà thơ La Mã Ovid cũng mô tả Zeus (Jove) thề trước Styx khi hứa với Semele:

Whatever thy wish, it shall not be denied,
and that thy heart shall suffer no distrust,
I pledge me by that Deity, the Waves
of the deep Stygian Lake,—oath of the Gods.

Bất kể nàng muốn gì, ta cũng không từ chối,
Và để trái tim nàng không nghi ngờ,
Ta thề trước vị thần quyền năng,
Dòng nước Styx sâu thẳm, lời thề của các vị thần.

Tuy nhiên, vì lời thề này mà Zeus buộc phải thực hiện lời hứa, dù biết rằng điều đó sẽ dẫn đến cái chết của Semele. Tương tự, thần Mặt Trời Sol cũng thề trước Styx khi hứa với con trai Phaethon, khiến cậu gặp kết cục bi thảm khi lái cỗ xe mặt trời.

Dòng sông

Giống như cha mình, Oceanus, và các anh trai là những vị thần sông, Styx cũng là một dòng sông nhưng thuộc về Địa Ngục. Hesiod kể rằng Styx được cấp một phần mười lượng nước từ Oceanus, chảy sâu dưới lòng đất và tuôn ra từ một vách đá cao.

Trong Iliad, sông Styx tạo thành ranh giới của Hades, nơi ở của người chết. Athena nhắc đến dòng nước “đổ thẳng xuống” của Styx khi Heracles trở về từ Địa ngục sau khi bắt được Cerberus. Hồn ma Patroclus cầu xin Achilles chôn cất mình nhanh chóng để có thể “vượt qua cánh cổng Hades” và gia nhập hàng ngũ những linh hồn đã khuất bên kia sông. Trong Aeneid của Virgil, Styx chảy quanh ranh giới Hades chín lần, và lão lái đò Charon chịu trách nhiệm đưa người chết qua sông.

Trong Odyssey, Circe nói rằng sông Cocytus là một nhánh của Styx. Trong Inferno của Dante, Phlegyas đưa Dante và Virgil băng qua dòng nước Styx, nơi được mô tả như một vùng đầm lầy, nơi trừng phạt những linh hồn giận dữ và u ám.

Do đó, từ stygian trong tiếng Anh đã trở thành tính từ dùng để chỉ những thứ tối tăm, ảm đạm, hoặc đáng sợ.

Những câu chuyện khác

Trong Homeric Hymn 2 to Demeter, Persephone gọi Styx là một trong những Oceanid đã “nô đùa” với bà trước khi bị Hades bắt cóc.

Theo Achilleid của Statius, Thetis cố làm con trai Achilles trở nên bất tử bằng cách nhúng anh xuống sông Styx nhưng do giữ chặt lấy gót chân chàng, phần đó không được bảo vệ và trở thành điểm yếu chí mạng của Achilles.

Trong tác phẩm Metamorphoses của Apuleius vào thế kỷ thứ hai, một trong những thử thách bất khả thi mà Venus đặt ra cho Psyche là phải lấy nước từ dòng Styx. Apuleius miêu tả rằng dòng nước này được canh giữ bởi những con rồng hung tợn (dracones), và từ chính dòng nước ấy vang lên những tiếng thét ghê rợn, như lời cảnh báo chết chóc. Trước sự bất khả thi của nhiệm vụ, Psyche tuyệt vọng đến mức trở nên tê liệt, như thể hóa đá.

Chim đại bàng của Jupiter khi đến giúp Psyche đã nhắc nhở nàng:

Do you … really expect to be able to steal, or even touch, a single drop from that holiest—and cruelest—of springs? Even the gods and Jupiter himself are frightened of these Stygian waters. You must know that, at least by hearsay, and that, as you swear by the powers of the gods, so the gods always swear by the majesty of the Styx.

Ngươi… thực sự nghĩ rằng mình có thể đánh cắp, hay thậm chí chỉ chạm vào một giọt nước từ dòng suối linh thiêng—và tàn nhẫn—nhất hay sao? Ngay cả các vị thần và chính Jupiter cũng phải khiếp sợ trước những dòng nước Stygian này. Chắc hẳn ít nhất ngươi cũng từng nghe qua điều đó, rằng giống như loài người thề nguyện trước quyền năng của các vị thần, thì các vị thần cũng chỉ thề nguyện trước sự tôn nghiêm của Styx.

Styx xứ Arcadia

Styx, cùng với các con sông Cocytus và Acheron của thế giới âm phủ, cũng gắn liền với các dòng nước trong thế giới trần gian. Ví dụ, theo Homer, sông Titaressus, một phụ lưu của sông Peneius ở Thessaly, được cho là một nhánh của Styx. Tuy nhiên, Styx thường được liên hệ nhiều nhất với một con suối và thác nước ở Arcadia, còn được gọi là Mavronéri (Nước Đen), chảy qua một khe núi ở phía bắc của núi Chelmos và đổ vào sông Krathis.

Nhà sử học Herodotus thế kỷ V TCN xác định dòng suối này—gọi là “nước của Styx”—nằm gần thị trấn Nonacris (thuộc vùng Arcadia cổ đại, nay là Achaea hiện đại), không xa Pheneus. Ông cũng ghi lại rằng vua Sparta Cleomenes từng buộc người khác phải thề trên dòng nước này. Herodotus mô tả nó như “một dòng nước nhỏ chảy từ vách đá xuống một hồ nước, được bao quanh bởi một bức tường đá”.

Pausanias, khi đến thăm địa điểm này vào thế kỷ II SCN, ghi nhận rằng:

Not far from the ruins is a high cliff; I know of none other that rises to so great a height. A water trickles down the cliff, called by the Greeks the water of the Styx.

Không xa tàn tích là một vách đá cao; ta chưa từng thấy vách nào vươn lên cao đến vậy. Từ vách đá này chảy xuống một dòng nước, được người Hy Lạp gọi là nước của Styx.

Theo Aelian, nữ thần Demeter đã khiến nước của Styx xứ Arcadia trào lên gần Pheneus. Một truyền thuyết cổ cũng liên kết Demeter với dòng nước này. Photius ghi lại rằng Ptolemy Hephaestion (có thể là Ptolemy Chennus) biết một câu chuyện về Styx ở Arcadia, kể rằng trong cơn giận dữ, Demeter đã biến nước Styx thành màu đen. Nhà nghiên cứu James George Frazer cho rằng câu chuyện này giải thích cho việc thác nước có vẻ đen khi nhìn từ xa.

Nước từ dòng Styx này được cho là có độc tính mạnh và có thể làm tan hầu hết mọi vật. Nhà triết học tự nhiên thế kỷ I, Pliny, viết rằng uống nước này sẽ chết ngay lập tức, và chỉ có móng guốc của con la cái mới không bị phân hủy khi tiếp xúc với nó. Plutarch cũng ghi rằng nước độc này chỉ có thể đựng trong móng lừa, vì tất cả các vật chứa khác đều bị ăn mòn bởi tính lạnh và độ ăn mòn cao của nó. Pausanias thì cho rằng chỉ có móng ngựa mới chứa được nước Styx, bởi nó độc hại cho cả con người lẫn động vật. Một số nghi vấn cổ xưa còn cho rằng Alexander Đại đế có thể đã bị đầu độc bằng nước Styx này.

Tên gọi “Styx xứ Arcadia” có thể bắt nguồn từ Styx trong thần thoại, nhưng cũng có khả năng chính dòng suối này là nguồn cảm hứng cho hình tượng sông Styx trong thần thoại Hy Lạp. Điều này đặc biệt đúng trong Metamorphoses của Apuleius, khi Venus nói với Psyche:

Do you see that steep mountain-peak standing above the towering cliff? Dark waves flow down from a black spring on that peak and are enclosed by the reservoir formed by the valley nearby, to water the swamps of Styx and feed the rasping currents of Cocytus.

Ngươi có thấy đỉnh núi dốc đứng kia không, nơi vươn lên trên những vách đá chót vót? Những làn sóng đen chảy xuống từ một dòng suối đen trên đỉnh ấy, rồi bị giữ lại trong hồ nước của thung lũng gần đó, để tưới những đầm lầy của Styx và nuôi dòng chảy nghiệt ngã của Cocytus.”

Apuleius còn mô tả dòng suối đen của mình được bảo vệ bởi những con rồng, điều này liên kết với hai tên gọi địa phương của thác nước này: Mavro Nero (Nước Đen) và Drako Nero (Nước Rồng).