Themis (tiếng Hy Lạp cổ đại: Θέμις) là một nữ Titan (không phải nữ thần) của công lý, luật pháp và trật tự. Bà còn là Titan tiên tri, cai quản một số thánh địa sấm tuyền cổ xưa nhất, bao gồm cả Delphi. Vì vậy, Themis được xem như tiếng nói thần thánh (themistes), người đầu tiên dạy nhân loại về các quy tắc của công lý và đạo đức. Những quy tắc này bao gồm:
- Cách thức tổ chức hội họp.
- Dâng lễ vật tôn kính các vị thần.
- Các giáo lý về lòng mộ đạo.
- Các quy tắc hiếu khách.
- Quản trị tốt.
Bà là một trong mười hai người con Titan của Gaia và Uranus, đồng thời là người vợ thứ hai của Zeus. Bà thường được mô tả ngồi bên cạnh ngai vàng của thần Zeus, đưa ra lời khuyên về luật pháp thần thánh và các quy luật số phận.
Themis có mối liên hệ chặt chẽ với Demeter. Đó là vì sáu người con của Themis cai quản mùa xuân và cái chết, tương tự như Persephone, con gái của Demeter, cũng cai quản những lĩnh vực này. Ngoài ra, Themis còn được đồng nhất với Gaia – tiếng nói tiên tri của Trái Đất.
Biểu tượng của bà là Cán Cân Công Lý (Scales of Justice), đại diện cho sự cân bằng, phân minh và trật tự trong vũ trụ.
Mô tả
Một số tài liệu cổ xưa miêu tả Themis là người phụ nữ có vẻ ngoài nghiêm nghị, đang cầm cân. Themis được xem như là nữ thần của trái đất giống như mẹ bà, Gaia, và trong một số câu chuyện, thật khó để phân biệt bà với Đất mẹ. Một số tranh vẽ cổ điển của Themis lại vẽ cảnh bà cầm kiếm.
Khi những luật lệ của Themis bị phớt lờ, nữ thần Báo thù Nemesis sẽ mang lại sự trừng phạt công bằng nhưng đầy đau khổ. Vì vậy, Themis và Nemesis được tôn thờ chung trong ngôi đền nhỏ ở Rhamnous. Themis không phải là người có tính khí hòa nhã, điển hình là sau khi Hera cãi nhau với Zeus và quay trở lại Olympus, Themis “má lúm xinh đẹp”, là người đầu tiên đưa cho Hera một chén rượu để nguôi giận.
Themis chủ trì mối quan hệ đúng đắn giữa nam và nữ, là nền tảng của gia đình được xây dựng văn minh. Các thẩm phán thường được gọi là “themistopóloi” (người phục vụ của Themis). Ngay cả thần thánh trên đỉnh Olympus cũng phải tuân thủ luật pháp Themis đặt ra. Hera đã gọi bà là “Qúy bà Themis” (Lady Themis).
Trong tác phẩm của Hesiod
Themis trong tác phẩm Theogony của Hesiod được xem là sự xuất hiện đầu tiên của Công lý dưới hình thức một vị thần. Dựa trên hiểu biết về tôn giáo-xã hội của thời đại và nhiều tín ngưỡng cổ xưa, Hesiod nhân cách hóa những hiện tượng thiên nhiên, khía cạnh làm nên trật tự thế giới thành các vị thần linh. Hesiod miêu tả công lý trần thế, Dike, là con gái của Zeus và Themis. Dike thực thi luật pháp. mang đến phán quyết và bản án. Cùng với mẹ mình là Themis, bà thực hiện các quyết định cuối cùng của Moirai (Ba Nữ thần Định mệnh).
Gia đình
Trong Theogony của Hesiod, Themis là một trong mười hai đứa con của Gaia và Uranus. Bà là vợ thứ hai của Zeus và là mẹ của các Horae bao gồm Eunomia (Luật pháp), Dike (Công lý), Eirene (Hòa bình), và Moirai (Ba Nữ thần Định mệnh) gồm Clotho, Lachesis và Atropos. Tương tự như trong câu chuyện của Hesiod, Orphic Hymn to Themis cũng gọi bà là con gái của Gaia và Uranus, và Orphic Hymn to the Seasons gọi bà là mẹ của Horae.
Trong Fabulae của Hyginus, Themis là con gái của Aether và Terra (Đất) và là mẹ của Horae. Trong vở kịch Prometheus Bound, thường được cho là của Aeschylus, Themis là mẹ của Titan Prometheus, trong khi theo một lời chú thích trong vở kịch Hippolytus của Euripides, Themis là mẹ của tiên nữ Hesperides (tiên nữ canh giữ táo vàng của Hera).
Thần thoại
Các sự kiện tiên tri
Vốn bản thân có năng lực tiên đoán, Themis đã cho người xây dựng đền thờ Sấm truyền nổi tiếng tại Delphi. Theo một dị bản khác, Themis nhận được đền thờ này từ Gaia và sau đó chuyển giao nó cho em gái mình, Titan Phoebe. Phoebe tặng nó lại cho Apollo, cháu trai bà, như một món quà sinh nhật. Theo nhà sử học Ephorus, Themis là người giúp Apollo thành lập đền thờ Tiên tri với mục đích giúp đỡ loài người.
Một số mẩu chuyện ngắn về lời tiên tri của Themis:
- Trong câu chuyện về Dryope trong Metamorphoses của Ovid, Themis cảnh báo với các vị thần rằng tại thành phố Thebes, một cuộc nội chiến đẫm máu sẽ nổ ra. Cuộc chiến này ám chỉ đến cuộc xung đột trannh giành ngôi vị giữa hai người con trai của Oedipus là Eteocles và Polynices. Trước đó, vua Oedipus, sau khi phát hiện ra bi kịch đời mình – vô tình giết cha ruột (Laius) và cưới mẹ ruột (Jocasta) – đã tự chọc mù mắt và rời bỏ ngai vàng. Trước khi lưu đày, do quá tức giận vì hai con trai không hỗ trợ Oedipus trong tình huống đau khổ, ông nguyền rủa cả sẽ tranh giành vương quốc và giết hại lẫn nhau. Sau đó, Eteocles và Polynices thỏa thuận luân phiên trị vì Thebes. Tuy nhiên, Eteocles từ chối nhường ngôi sau năm đầu tiên, dẫn đến Polynices tìm kiếm đồng minh từ bên ngoài để tấn công quê hương mình. Và cuộc chiến tranh đã thực sự xảy ra đúng như lời nguyền của Oedipus và lời tiên tri của Themis. Kết quả là cả hai anh em đều chết trong trận chiến.
- Themis từng cảnh báo Zeus và Poseidon không nên kết hôn với nữ thần Biển Thetis vì con trai của bà sẽ mạnh mẽ hơn cha mình, đồng nghĩa với việc có khả năng đứng lên lật đổ ngôi quyền. Để ngăn chặn lời tiên tri, Zeus liền sắp đặt một cuộc hôn nhân giữa Thetis và Peleus, một phàm nhân. Họ có với nhau Achilles, người anh hùng vĩ đại nhất trong cuộc chiến thành Troy. Đúng như lời tiên tri, Achilles vượt trội về sức mạnh và tài năng so với cha mình, Peleus, nhưng không còn là mối đe dọa đến các vị thần trên Olympus.
- Theo Ovid, chính Themis, chứ không phải Zeus, đã bảo Deucalion ném “xương của Mẹ”, tức những viên đá, qua vai mình để tạo ra một chủng tộc mới của loài người sau trận đại hồng thủy. Trước đó, Deucalion và Pyrrha nhận được lời tiên tri của cha mình là Titan Prometheus về trận lũ lớn mà Zeus gửi xuống nhằm tiêu diệt loài người và sự suy đồi của thế giới. Cả hai leo lên một chiếc thuyền và sống sót. Sau khi nước rút, họ nghe theo lời nữ thần Themis để tái sinh loài người.
- Cũng theo Ovid, Themis tiên tri rằng một người con trai của Zeus sẽ đánh cắp những quả táo vàng từ vườn của Atlas. Sự kiện này có liên quan đến 12 Nhiệm Vụ Vĩ Đại của Hercules, một trong những anh hùng nổi tiếng nhất thần thoại Hy Lạp.
Trong Iliad của Homer, Themis hay được giao nhiệm vụ triệu tập các vị thần tham gia hội nghị trên Olympus do Zeus yêu cầu.
Với Eros
Themis đóng vai trò quan trọng trong việc trưởng thành của thần Tình yêu Eros. Theo nhà triết gia Porphyry, mẹ của Eros, Aphrodite, lo lắng về việc con trai mình sẽ mãi mãi là một đứa trẻ nên đã đưa Eros đến gặp Themis. Themis khuyên bà nên sinh thêm một người em trai vì Eros không chịu lớn lên do cô đơn. Aphrodite sinh ra thần tình yêu Anteros (nghĩa là “tình yêu hai chiều”) khiến Eros trưởng thành mỗi khi gần em trai. Tuy nhiên, mỗi lần Anteros vắng mặt, Eros lại thu nhỏ về hình dạng cũ.
Với các phạm nhân
Khi bốn người đàn ông Cretan gồm Aegolius, Celeus, Cerberus và Laius xâm nhập vào hang động linh thiêng ở Crete, nơi Titan Rhea sinh ra Zeus, nhằm trộm mật ong linh thiêng, Themis và các con gái bà, Moirai, đã thuyết phục Zeus không giết họ ở hang động ấy vì Themis cho rằng đó là hành động thiếu tôn nghiêm. Thay vì giết, Zeus biến tất cả bốn người thành những con chim khác nhau.
Một số câu chuyện khác
Themis đã có mặt ở đảo Delos để chứng kiến sự ra đời của Apollo và đã nuôi dưỡng ông bằng nectar và ambrosia. Trong De Astronomica, Hyginus nói rằng Themis cùng với nàng tiên Amalthea là người nuôi dưỡng và chăm sóc Zeus lúc còn nhỏ. Trong một đoạn của Pindar, Themis được Moirai (không phải là con gái bà) dẫn từ suối nước của Oceanus lên Olympus, sau đó bà trở thành vợ đầu của Zeus và sinh ra các Horae.
Theo tác phẩm Cypria thất lạc của Stasinus ở Cyprus, Themis và Zeus cùng nhau lên kế hoạch bắt đầu cuộc chiến thành Troy. Theo Quintus Smyrnaeus, khi các vị thần bất tuân lệnh của Zeus và bắt đầu đánh nhau sau khi tạo ra Con Ngựa Thành Troy, Themis nhắc nhở họ về cơn thịnh nộ của Zeus, từ đó ngừng được cuộc nội chiến.
Trong Theogony Rhapsodic của Orphic (thế kỷ 1 TCN và SCN), Nyx tiên tri rằng Themis sẽ giữ trinh tiết cho đến khi Rhea sinh ra một đứa trẻ của Cronus.
Anh chị em
- Argês (Anh trai)
- Briareos (Anh trai)
- Brontês (Anh trai)
- Gyes (Anh trai)
- Hyperion (Anh trai)
- Iapetos (Anh trai)
- Koios (Anh trai)
- Kottos (Anh trai)
- Krios (Anh trai)
- Kronos (Em trai)
- Mnemosyne (Chị gái)
- Okeanos (Anh trai)
- Phoibe (Chị gái)
- Rhea (Chị gái)
- Steropês (Anh trai)
- Tethys (Chị gái)
- Theia (Chị gái)
